Antakya Evleri

[ASYA]

Antakya’nin evleri son iki yüzyil degil iki bin yildir ünlüdür aslinda. Selaleleriyle ünlü Harbiye, Romalilar döneminde villa bölgesiydi. Selalelerin çevresinde yapilmis olan villalardan günümüze sadece olaganüstü güzellikteki zemin ve duvar mozaikleri kalmis. Tarih boyunca güzel bir yerlesim alani olarak Antakya, sanatin inceligiyle yogrulmus yapilara mekan olmus.


Antakya evleri birçok yönden zenginlik gösteriyor. Evlerin planlari, yapiminda kullanilan malzemeleri, mimari üslubu gibi birçok özellik Antakya evlerine kisilik kazandiriyor. Genellikle iki katli olan bu evlerin, Antakya’nin dar sokaklariyla çok az iliskisi olacak sekilde yapildigi görülür. Bu nedenle Antakya evlerinin dis kapi esiginden içeri girmediginiz sürece sizin için orasi bir sir olmaya devam edecektir. Konuksever Antakyalilar’in evlerine girdiginizde ise iç bahçenin yer aldigi avludan baslayarak bir mimari ve estetik güzellikler bütünü ile karsilastiginizi anlarsiniz. Aslinda Antakya sokaklarina kisilik kazandiran unsur bu tarihi evlerdir. O kadar iç içe, o kadar yakindirlar ki, bir de yüksek duvarlar örüldügünde dar sokaklar efsanesi ortaya çikiyor. Yola göre evler degil, evlere göre yol sekillenmis burada. Dik açilarla birbirini kesen evler nedeniyle Antakya’nin dar sokaklarinda ilerlemek adeta bir bulmaca çözmeye benzer çogu zaman. Antakya’nin tarihi ve kültürüyle anlatildigi “Çaglar Içinde Antakya” kitabinda Prof. Ataman Demir, Antakya evlerinin özelliklerini teker teker ele aliyor, bu kültür mirasini gelecege tasiyor.





Tarihi Antakya evleri yogunlukla Eski Antakya olarak tanimlanan Asi Nehri ile Habib-i Neccar Dagi arasindaki bölgede, özellikle Kurtulus Caddesi ve çevresinde görülüyor. Gazi Pasa Caddesi’nde Aleksi Kazanci evi, Oguzlar Caddesi Müftü Çikmazi’nda Zeki Efendi evi, Terziler Sokak’ta Kuseyri Ailesi’nin evi, Kantara Mahallesi Müftü Çikmazi’nda Kuseyri Ailesi’ne ait evler, Kurtulus Caddesi Döner Sokak’ta bulunan Sakli Ev bunlardan sadece birkaçi. Kurtulus Caddesi üzerinde ve ona açilan ara sokaklarda yüzlerce tarihi ev döneminin özelliklerini koruyor. Tescili yapilarak koruma altina alinmis 350 civarinda tarihi ev bulunuyor, ancak bir o kadar daha restore edilmeyi bekleyen ev var.





Antakya evlerinin kapisi direkt sokaga açilmaz, çünkü ev yasami özeldir, kutsaldir. Evlerin dis kapilari Zokmak denilen çikmaz bir sokaktan bazen de küçük dar bir geçitten geçilerek sokaga baglanir. Giris kapilari genellikle üstü basik bir kemerle göz hizasindan biraz yukaridan yükseltilmistir. Içte ve dista olmak üzere iki kapi vardir aslinda. Muhkem bir kapi olan dis kapi içtekine göre daha kalin kesitlidir, madeni levhalarla kaplidir ve iri basli çivilerle de takviye edilmistir. Kapi saksagi denilen ve dökme demirden yapilmis, içinde bir küre tutan el seklindeki kapi tokmaklari, kapi bastiragi denen kapi sürgüleri ve iri anahtarli kilitler dis kapinin hemen dikkat çeken özellikleri arasinda yer aliyor.

EV HAYATI HAVUS’TA GEÇER
HAVUS’TA DÖNER MEVSIMLER

Eskiden bu iki kapi arasindaki boslukta iç kapiya yakin bir yerde ahsap raflardan olusan bir dönme dolap yapilmis. Eve gelen hanim ya da görülmesi istenmeyen bir sey buradan eve sokulurmus. Antakya evlerinin en merkezi yeri, hayatin aktigi yer avludur. Antakyalilar buraya “Havus” diyor. Antakya evlerinde, sokaktan ve dis dünyadan koparilmis olan ev hayati bu avlu etrafinda geçiyordu. Antakya’nin neredeyse koca bir yil üzerinden eksilmeyen günes ve uzun yaz sicaklarina karsin avluda günlük yasami idare ettirecek her sey düsünülmüs. Bir kösede su kuyusu bulunur, diger bir kösede tandir. Evlerin odalari ve mutfak, kiler, depo gibi diger kapali mekanlarin hepsi avlunun çevresinde sekillenmistir. Ancak, bu gelisi güzel bir yapilasma degildir. Odalar avlunun bir tarafinda, mutfak, tuvalet ve diger hizmet amaçli odalar ayri bir tarafta toplanmistir. Avlu ev halki ve ev isleri için bir toplanma ve bulusma yeri oldugu için üst katlarda genellikle odalar bulunur. Bu odalar koridor niteligindeki bir balkonun hemen arkasinda yanyana yer alir. Odalarin kapisi avlu yönündedir, hayatin merkezi avludur çünkü.





Antakya evlerinin bir baska zenginligi de zemin dösemelerinde görülür. Zemine çogunlukla düzgün dikdörtgen kesme taslar dösenmistir. Kuyunun da avlu içinde oldugunu hatirlarsak yazlari avlunun sürekli yikanmasinda ve temizlenmesinde bu zemin dösemelerinin büyük kolaylik sagladigini anlariz. Bazen de, avlu, balkon ve odalarin zeminine mermer, veya desenli karolar, karo mozaikler ve dökme mozaikler dösenir. Alabildigine zengin desen ve biçimleriyle zemin dösemeleri Antakya evlerine renk katar. Antakya’nin dogal zenginligi bitki ve agaç türleri de avluda yerini alir. Avluda portakal, mandalina, greyfurt, limon, turunç, nar, yenidünya, musmula, hurma, muz, zeytin, asma, dut ve erik gibi meyve agaçlarinin arasinda rengarenk çiçekler yer almaktadir. Avlunun diger önemli bir parçasi da avlu ortasinda bulunan fiskiyeli havuzdur. Yöre halkinin “bürke” dedigi bu havuzlar genelde mermerden yapilmis. Aslinda avlu mini bir dünyadir. Sokaga çikmadan yasanabilen bir dünya.





Avlunun bir kösesinde ailenin ve misafirlerin günlük hayat içinde oturma ve sohbet etme yeri olarak kullandiklari seki bulunur. Seki diger zemin kaplamalarina uyacak sekilde kesme tas, mermer ya da desenli karo mozaik ile kaplidir. Sekinin avlu içinde çok önemli bir konumu vardir. Eglence ve dügünlerde de burasi bas köse olarak kullanilir, gelin ve damat ya da çalgilar buraya oturur. Bazen büyük avlularda birkaç seki birden bulunabiliyor, bazen de üstü kapali olarak yapilan ve “livan” denilen sekilerde konuklar agirlanabiliyor.

Avlunun güneyinde yani kible tarafinda odalar bulunurken, kuzey yönünde de mutfak, banyo ve müstemiliyat gibi bölümler bulunur. Avlunun mutfaga yakin bir yerinde bulunan kuyu, iki tas ayak üzerinde oturan ahsap çikrik ile tastan yontularak yapilmis kuyu taslari oldukça sade bir el isçiligini gösterir. Bol ve çesit yönünden zengin Antakya yemeklerinin hazirlandigi mutfak ise bir baska önemli noktadir ve yöre halki mutfaga “matbah” der.

Avluyu saran yapi genellikle iki katlidir, ikinci kata çikan merdivenler sizi koridor görevi yapan balkona tasir. Avluya bakan oda yapilari ise birbirine paralel olarak uzanir. Iki katli bu yapilarin giris katlari genellikle kalin beden duvarlarina sahipken, üst kat çogunlukla bagdadi teknigi denen hafif bir insaat teknigi ile yapilmistir.




EVLERIN DÜNYA’YA AÇILAN GÖZÜ: TÂKA’LAR

Avlu katindaki odalarin bütün pencereleri avluya bakar, genelde sokaga bakan pencere olmaz. Pencerelerin Antakya’daki adi “taka”dir. Disariya açilan pencereler girisin üst katlarindan sokaga bakar. Pencerelerin üst kattan sokaga bakmasi bile gene bir mahremiyet duygusu ile panjurlarla, ahsap kapaklar ve kafeslerle yabanci gözlerden uzak tutuluyor. Üstleri basik kemerlerle geçilen pencerelerde, duvar kalinligi içine açilan iki kanatli pencere dogramalari, boslugun avlu tarafinda yer alir. Oda tarafinda ise, iki kanat halinde açilan tahta kapaklar bulunur. Pencerelerin arasindaki duvar bosluklarinda içine fanus konan “fanis takâsi” denilen tas oyuklar yeralir. Birçok farkli sekillerle oyulmus ve süslenmis olan bu oyuklar Hristiyanlara ait evlerde bir ibadet kösesi olarak da kullanilmaktadir. Müslüman evlerinde ise buralar bir adak yeri olarak karsimiza çikiyor. Bazi oda pencerelerinin üzerinde ikinci bir pencere boslugu daha bulunuyor, bunlara da “kus tâkasi” yani kus penceresi deniyor. Kus tâkalari farki motiflerle islenmis oyma rozaslarla süslüdür.






Odalardan avluya açilan kapilarin üstleri de pencereler gibi kemerlidir. Kapi esigi avludan 10-15 cm yukarida ancak, oda dösemesinden asagidadir. Esiklik ayni zamanda yikanma yeridir. Esikten “atabe” denilen bir basamakla çikilan odanin zemini çesitli renklerdeki mermer veya mozaiklerle kaplidir ve bunlarin üzerinde de degerli hali ve kilimler serilidir. Duvarlarda, içine yer yatagi, yastik, yorgan gibi esyalarin kondugu, raflardan olusan mahmel bulunur. Kisaca bohça dolaplari diyebilecegimiz bu bölümlerin önü bir perde ile örtülüdür. Bu dolaplar genelde ince bir el isçiligine dayanan ahsaptan yapilmistir. Bazen disardan bakildiginda kapakli bir dolaba benzeyen “mabeyn” aslinda bir baska odaya geçisi saglayan denilen gizli bir geçittir. Antakya evlerinin odalarini sedirler çevrelemistir. Oturmak için özellikle cam kenarlarindaki sedirler tercih edilir. Odalarin ve livanlarin tavanlari da ayri bir sanat ve estetik güzellige sahiptir. Birçok tavan döseme biçimi Antakya evlerinde görülebilmektedir. Tekne tavan denilen tür ise farkli seviyelerde ve farkli egiklikteki yüzeylerin olusturdugu daire ve elips biçimindedir. Nakisli ve statik göbekli tavanlar ise yöreye özgü motifleri ince çubuklarla bölünmüs yüzeylere canli renklerle yansitir.

Alıntıdır...