tualimforum.com - Birleşik Filler – Birleşik Eylemler Ve Özellikleri

Birleşik Filler – Birleşik Eylemler Ve Özellikleri

İki eylemin belirli kurallara göre birleşmesi.

Hem anlam hem de biçim yönünden kalıplaşarak oluşurlar.

KURALLI BİRLEŞİK

Eylem+eylem

YETERLİK (-ebil)

Cümleye “gücü yetme, başarma olasılık” anlamları katar.

Örn:

Bu soruların hepsini çözebilir. (yeterlilik)

Ahmet bu akşam gelebilir/gelmeyebilir. (olasılık)

Olumsuzu: eylem+ –ama, -eme + zaman eki+kişi

Örn:

Konuşabilir>konuş-amaz

Gelebilirim>gel-emem

Koşabildin>koş-amadın

TEZLİK (-i, -ü,-ı, -u vermek)

Cümleye “çabukluk olma, önem vermeme vb” anlamlar katar.

Örn:

Haberi duyunca gelivermiş (tezlik)

Bana şu mektubu okuyuver. (hemen oku)

Bir kez daha geliver, ne olacak? (önemsememe)

Olumsuzu: eylem+me+iver+zaman eki+kişi eki

Eylem+iver+me+zaman eki+kişi eki

Örn:

Yazmayıverdin.

Atıvermedin.
SÜRERLİK (-a, -e durmak, gelmek, kalmak)

Örn:

Ardından bak-akal-dı

Siz git-edur-un , ben yetişirim

Bu gelenek nesilden nesile sür-egel-miş

Olumsuzu yoktur.
YAKLAŞMA (-a,-e yazmak)

Cümleye “ az kalsın, neredeyse” anlamları katar.

Örn:

Karşıdan karşıya geçerken öl-eyaz-dım.

Ayağım kayınca düş-eyaz-acaktım.

Olumsuzu yoktur.
İSTEKLENME (-eceği/-esi gelmek)

Cümleye isteklenme, özlem anlam ayrıntıları katar.

Örn:

İçesin geldi. (içmek istedim)

Göresim geldi. (görmek istedim)

YARDIMCI EYLEMLERLE KURULAN BİRLEŞİK EYLEMLER

Yardımcı eylemler: “etmek, olmak, kılmak, buyurmak”

Ad veya ad soylu sözcüklere getirilirler.

Yardım ettiği adda ses değişmesi olmazsa ayrı, olursa birleşik yazılır.

En çok kullanılanlar “etmek, olmak”

Birleşince bir anlam ve görevi ortalaşa yüklenen öğe olurlar.

Örn:

Şu zavallıya /yardım edelim

Bugün neler hissettin.

Ne zaman şükredeceksin.

Kahrolursun.

Sizi bugün çok /merak ettik.

Kendine bakmazsan /hasta olursun

Adam bizlere de nazar kıldı.

Uyarı: “etmek, olmak” cümlede bazen tek başlarına yüklem görevini de üstlenebilirler.

Örn:

Kendim /ettim, kendim /buldum.

İçeri girenler /oldu.

ANLAMCA KAYNAŞMIŞ BİRLEŞİK EYLEMLER

Birden çok sözcüğün birleşerek gerçek anlamından uzaklaşarak yeni bir anlamda kullanılması.

Bu eylemler, ya kendi sözcük anlamlarından sıyrılır, ya da “deyim” olurlar.

Örn:

Şunları bir daha /gözden geçir.

Onun üçerine iki kişi /söz aldı.
Bugün hasta düştü, hiç de iyi görünmüyor.