Dİkkat Kayması

[Çiçek]

Dikkat sık sık bir konudan başka bir konuya atlar. Buna dikkatte kayma olayı denir. Örneğin, konferans dinlediğimizi düşünelim. Dikkatimiz. Bazen konuşanın sesine, bazen elbisesinin bir kıvrımına yahut söylediklerinin bizde uyandırdığı anılara, bazen ise konferanstan sonra yapacağımız işlere kayar. Bir manzarayı seyrederken göz hareketlerimiz, dikkat konusunun az çok değiştiğini belli eder. Bununla beraber, dikkat konusu göz hareketlerine göre çok daha sık değişebilir.
Sürekli dikkat, denilen durum, dikkatin belli bir konunun sınırları içinde bir noktadan ötekine kaymasından ibarettir. Çok ilgi ile izlediğimiz bir maçı seyrederken dikkat hali bazen topa, bazen oyunculara, bazen hakeme ya da seyirciye doğru birtakım kaymalar yapar. Bununla beraber dikkat konusu maçla ilgili olarak sınırlanmıştır. Bu sırada biz, bu konu dışındaki etki ve uyarıcıların farkında olamayız. Örneğin, bir maçı seyrederken üşürüz, sıçrayıp bağırmış olabiliriz. Ama bunların farkında olamayız.
Aynı zamanda iki şeye dikkat etmek kolay olmaz; hatta bunun mümkün olmadığı ileri sürülür. Bununla beraber aynı zamanda iki işi birden görmek mümkündür. Örneğin, örgü örerken bir konuyu arkadaşıyla tartışan bir bayan gibi.
Bazı kişilerin dikkati çok sık konu değiştirir. Bazen de kişiler, belli konulara dikkatlerini toplayamazlar.
Çoğu zaman ne gibi etmenlerin dikkati uyardığını saptamak güç olur. Dikkat nasıl konu değiştirmektedir? Bunu anlamak için dikkat halini uyaran koşullar şunlardır:
A. Dış Etmenler; Çevreden gelen etmenlere denir. Bunlar arasındaki dikkati uyaran koşullar şunlardır:
1) Uyaranların yeğinliği ve büyüklüğü. (İntensity and magnitude) Kuvvetli uyaranların zayıf uyaranlara göre göze çarpması ihtimali daha çoktur. Şiddetli bir ses, parlak bir renk, büyüklük dikkati uyaran dış etmenlerdir.
2) Tekrar; Öteki koşullar eşit olduğu zaman tekrar eden uyaranlar dikkati daha çok çeker. Saatin çalışına birinci ve ikinci vuruşta. Dikkat etmeyiz de üçüncü vuruştan sonra dikkat etmeye başlarız. Hatta kaç defa vurulduğunu düşünür, bazen de anımsarız.
3) Değişiklik; ani değişiklikler de dikkati uyarır. Bir saatin, çok kere fark edemediğimiz tıkırtısını, birden kesilince hemen farkına varırız. Çevreye göre çok değişik olan bir şey dikkati çeker. Örneğin, yeşil bir tarlada kırmızı bir lale gibi.
4) Hareket; Başlı başına ilgiyi çeken bir etmendir. Bir şarkı hareket ederek söylendiği zaman, hareketsiz söylenişe göre daha çok ilgi ve dikkatle dinlenir. Sesi güzel ve terbiye görmüş olmadığı halde, hareketleriyle seyircileri kendisine bağlayan şarkıcılar vardır.
B. İç Etmenler; Her insanın kendine özgü bir iç yapısı vardır. Her insan bazı şeylere ilgi duyar, bazı şeylere ise duymaz. Dikkat, bu kişisel ilgilere, bunlar da temel ihtiyaçlara bağlıdır. Nasıl ki civciv buğday tanelerine, kedi de ciğere karşı ilgi duyarsa; insanlar da kendi temel ihtiyaç ve güdülerini doyuracak nesnelere karşı ilgi duyarlar ve dikkatleri çevrelerindeki bu gibi nesnelere çevrilir.
Dikkat halini uyaran iç etmenleri iki kategoride toplayabiliriz
1) bunlardan biri sürekli kişilik özellikleridir. İnsan bazı şeylere dikkat etmeyi, bazı şeylere de aldırış etmemeyi tecrübe ile öğrenir. Otomobil kullanan bir kimse trafik kurallarını motor sesini dikkat etmeyi öğrenir.
2) Herhangi bir anda duyulan ihtiyaçlardan ilgiler ve isteklerden doğan dikkat hali üzerinde geçici iç etmenlerin de etkisi olur. Buna herhangi bir andaki psikolojik hazırlık durumu denir. Örneğin, insan elbiseye ihtiyacı olduğu ve bunu alabilecek durumda bulunduğu zaman vitrinlerdeki kumaşlara daha çok dikkat eder. İnsan aç iken çevresinde yiyecek maddelerini daha çabuk görür. Belli bir andaki ilgimiz ne ise etrafı ona göre algılarız.
Dikkati bir konu üzerinde tutabilmekte daha çok iç etmenlerin rolü olur. Bunu açıklayan bir örnek şu olabilir: çarşıda gezerken yanar döner ışıklar, göze çarpan renkler, çeşitli ilanlar ve eşya dikkatimizi çeker. Ama bunlar eğer içten bizi ilgilendiren şeyler değilse üzerinde çok durmayız. Buna karşılık epeyce zamandır aradığımız bir çeşit malın geldiğini ilan eden bir reklama rastlayınca derhal durur ve bunu dikkatle inceleriz. Dikkatimizi çeken şeyler, kişisel ilgimizle de desdeklenirse dikkat daha uzun bir süre bu şeyler üzerinde toplanır.
Kaynak
Baymur Feriha. Genel Psikoloji, İnkılap yayınevi, İstanbul, 1994.