tualimforum.com - Atabetü’l-Hakayık Özellikleri

Atabetü’l-Hakayık Özellikleri

«Hakikatler eşiği», ya da «Hakikatler basamağı» anlamına gelen Atebet-ül-Hakayık, XII. yüzyılda Edib Ahmet tarafından yazılmıştır. (Bu eser bazı eleştirmeciler tarafından «Hakikatler heybesi» anlamına gelen Aybet-ül-Hakayık şeklinde de okunmaktadır). Eserin özellikleri :

1. Dil, Kutadgu Biligde olduğu gibi, Doğu Türk lehçesi (Hâkaniye lehçesi) dir. Fakat Atebet-ül-Hâkayıkta Arapça ve Parsça sözcükler, Kutadgu Bilige göre yoğun durumdadır. Kitabın adı bile Türkçe değildir.

2. Didaktik bir öğütleme niteliğinde olan eserin konusu, din ve ahlâk kurallarıdır. Cömertliğin iyi bir şey olduğunu ileri sürmekte ve Türk karakterini bu yönden öğmektedir. Ayrıca ilmin herşeyden üstün olduğu gerçeğini savunmaktadır.

3. Eserin başlangıç kısmı üç ayrı nitelik göstermektedir: birincisi münâcât, na’t, ve dört halifeye ait medhiye beyitleri; ikincisi kitabın sunulduğu Emîr Mehmed Bege karşı yazılan medhiye-ler; üçüncüsü de kitabın yazılış nedenini belirten altı beyitlik bir manzumedir. Üç şekilde düzenlenen bu manzumelerin kafiye bağlantısı gazeldeki gibidir.

4. Manzum olarak yazılan eserde aruz ölçüsü kullanılmıştır. Kullanılan ölçü, Kutadgu Bilig’deki gibi Fa’ûlün fa’ûlün fa’ûlün fa’ûldür.

6. Eserin asıl metin kısmı, Türk edebiyatının geleneklerine uygun olarak dörtlüklerle yazılmıştır.

7. Eserin genel temasından, XII. yüzyılın Türk ve çevre toplumlarında; birtakım sosyal düzen çöküntülerinin varlığı çıkmaktadır.

Not : Atebet-ül-Hakayik, ilkin Necip Asım Bey tarafından Ayasofya kitaplığında bulunmuştur. Bulunan bu eser, Uygur alfabesiyle yazılmış, fakat bu alfabeye ait harflerin nasıl okunacakları, her satırın altında Arap harfleriyle gösterilmiştir. Batılı Türkologlar tarafından da incelenmiş bulunan eser hakkında, Ali Şîr Nevaî’nin yazılarında birtakım bilgilere rastlanıyor. Bu eser hakkında daha bilimsel ve daha gerçek bilgilere Prof. M. Fuat Köprülü’nün Türk Dili ve Edebiyatı Hakkında Araştırmalar adlı eserinde ulaşıyoruz.

İslâmlığın etkisi altındaki Türk edebiyatı, XI. ve XII. yüzyıllarda böyle bir gelişme gösterdikten sonra, yoluna iki koldan devam etmiştir. Bunlardan birisi aydınların meydana getirdiği Divan edebiyatı, öteki de büyük halk topluluğu arasından çıkan halk şairlerinin yürüttüğü Halk edebiyatıdır.