Edilgen Fiil Nedir
Özneleri bilinmeyen fiillere “edilgen fiil” denir. Bir cümlede işin kim tarafından yapıldığı bilinmiyorsa, fiil edilgen çatılıdır.
Kök ya da gövde durumundaki fiillere “-il, -in” ekleri getirilerek edilgen fiiller yapılır.
NOT: Edilgen fiillerin yüklem olduğu cümlelerde işin kim tarafından yapıldığı belli değildir. Bu tip cümlelerde gerçek özne yoktur, sözde özne vardır.
NOT: Etken fiillerin yüklem olduğu cümlelerdeki nesne, edilgen fiillerin yüklem olduğu cümlelerde sözde özne görevini üstlenir.
Boyacılar kapının camını kırmışlar. (etken)
Özne Nesne Yüklem
Kapının camı kırılmış. (edilgen)
Sözde Özne Yüklem
Yukarıdaki örneklerden birincisinde, yapılan iş “kırmak”tır. Kırma işinin kimler tarafından yapıldığı bellidir. Bu nedenle “kırmak” fiili, öznesine göre etken çatılıdır.
İkinci cümleye bakacak olursak, ortada bir kırma işi var, ancak işin kim tarafından yapıldığı bilinmiyor. Yükleme “Kırma işini yapan kim?” diye sorduğumuzda, yanıt alamıyoruz. Bu nedenle “kırılmak” fiili, öznesine göre edilgen çatılıdır. İkinci cümledeki fiile biçim ve görünüm olarak da bakacak olursak, “kır-” fiiline “-ıl” ekinin getirilmiş olduğunu görüyoruz. Birinci cümlede nesne durumundaki ögenin, ikinci cümlede sözde özne görevini üstlendiğini görüyoruz.
Belediye işçileri yol kenarlarındaki ağaçları her gün suluyorlar. (etken)
Özne Nesne Yüklem
Yol kenarlarındaki ağaçlar her gün sulanıyor. (edilgen)
Sözde Özne Yüklem
Eli silahlı iki hırsız, kuyumcuyu güpegündüz soydu. (etken)
Özne Nesne Yüklem
Kuyumcu güpegündüz soyuldu. (edilgen)
Sözde Özne Yüklem
Minik öğrenciler törende çok güzel şiirler okudular. (etken)
Özne Nesne Yüklem
Törende çok güzel şiirler okundu. (edilgen)
Sözde Özne Yüklem
Öğretmenimiz sınav sonuçlarını panoya asmış. (etken)
Özne Nesne Yüklem
Sınav sonuçları panoya asılmış. (edilgen)
Sözde Özne Yüklem
NOT: Yüklemi etken-geçişsiz fiil olan cümlelerde sözde özne de bulunmaz.
Babam yemekten sonra hep salonda oturur. (etken-geçişsiz)
Özne Yüklem
Oturma işini yapan kim? → Babam (etken)
Ne, neyi, kimi oturur? → Yanıt yok (geçişsiz)
Yemekten sonra hep salonda oturulur. (edilgen-geçişsiz)
Yüklem
Oturma işini yapan kim? → Belli değil (edilgen)
Ne, neyi, kimi oturulur? → Yanıt yok (geçişsiz)
Seyirciler bu fıkraya uzun süre güldüler. (etken-geçişsiz)
Özne Yüklem
Gülme işini yapan kim? → Seyirciler (etken)
Ne, neyi, kimi güldüler? → Yanıt yok (geçişsiz)
Bu fıkraya uzun süre gülündü. (edilgen-geçişsiz)
Yüklem
Gülme işini yapan kim? → Bilinmiyor (edilgen)
Ne, neyi, kimi güldüler? → Yanıt yok (geçişsiz)
Fiilde Çatı
a) Öznesine Göre Fiil Çatıları
1. Etken Fiiller
2. Edilgen Fiiller
3. Dönüşlü Fiiller
4. İşteş Fiiller
a) Karşılıklı Yapma Anlamı Taşıyan İşteş Fiiller
b) Birlikte Yapma Anlamı Taşıyan İşteş Fiiller
c) Nitelikte Eşitlik Anlamı Taşıyan İşteş Fiiller
b) Nesnesine Göre Fiil Çatıları
1. Geçişli Fiiller
2. Geçişsiz Fiiller
3. Oldurgan Fiiller
4. Ettirgen Fiiller
alıntı