Bir kaza ya da hayatı tehlikeye düşüren bir durumda, sağlık görevlilerinin yardımı sağlanıncaya kadar, hayatın kurtarılması ya da kazazedenin durumunun kötüleşmesini önlemek için, ilaç kullanılmadan yapılan uygulamalara ilkyardım denir.
Belirli bir eğitim almış ve insan vücuduna müdahale etme alanında yasalarla yetkilendirilmiş kişilerce yapılan, ilaçlı müdahalelere acil tedavi denir ve ilkyardım kavramı ile karıştırılmamalıdır. İlkyardım eğitimi almış olmak bir kişiyi sağlık personeli yapmaz.
İlkyardım bir kaza anında ya da hayatı tehlikeye düşüren durumlarda uygulanır. Bu durumlarda nasıl davranılması gerektiği sade vatandaşlar bir yana, ülkemizde itfaiye, sivil savunma, emniyet, eğitim, ulaşım, sanayi alanlarında profesyonel olarak çalışan insanlarca dahi yeterince bilinmemektedir. Az sayıda insanımızın katıldığı ilkyardım kursları ise nitelik olarak çoğu kez yetersiz kalmaktadır. Sürücü kursları, görsel ve yazılı basın aracılığıyla geniş kesimlere ulaşan ilkyardıma ilişkin çeşitli mesajlar ise anlamlı yararlar sağlamak bir yana pek çok traji-komik örnek olaylarla sonuçlanmaktadır.
İlkyardım bilgisi açığımızın büyüklüğüne paralel bir özelliğimiz de, ilkyardım gerektirecek olayların sıklığıdır. Yetersiz altyapı, eğitimsiz insan gücü, kurumsallaşma bozuklukları, idari ve kişisel sorumsuzluklar işyerlerinde, trafikte ve evlerde sık rastladığımız sakatlanma, yaralanma hatta ölümle sonuçlanan kazalara neden olmaktadır. Bireysel ve toplumsal zararları en aza indirmek dışında sosyal bir varlık olmanın bir gereği olarak, ilkyardım eğitimi almak ve uygulamak özel bir anlam ve önem taşımaktadır.
. YARALANMALARDA GENEL ILK YARDIM KURALLARI
a. Yaranın dış etkenlerden korunması:
• Yaralı araçtan güvenli bir yere alınmalı
• Varsa öncelikle kanama durdurularak şok ve koma engellenmeli.
• Yara dış etkenlerden korunmalı (mikrop, kirli maddelerden)
• Yaşamsal fonksiyonlar kontrol edilmeli
• Yaralı yara üstte kalacak şekilde sevk edilmeli
b.Yaraların sarılması ve bölgenin tespiti
• Yaralıya yara kalp düzeyinde üste olacak şekilde pozisyon verilir.
• Çamaşırlar kesilerek çıkarılır.
• Yarada batan cisim varsa çıkarılmaz kenarları bezden hazırlanmış simit ile desteklenir üzeri kapatılır.
• İç organların göründüğü yaraların üzerine temiz bir bezle kapatılır.
• Çok kirli yüzeysel yaralar sabunlu su ile temizlenebilir.
• Yaranın içine asla tentürdiyot sürülmez (varsa yara kenarı tentürdiyot ile silinebilir.)
• Kesik yara kenarları birbirine yaklaştırılarak sarılır.
• Yara üzerine pamuk değil gazlı bez konur.
• Ağrı, morluklar ise şişliği gidermek için soğuk uygulama yapılır.
• Yaraya tütün, kül basılmaz merhem yara tozu sürülmez.
• Yaralı organın hareketsizliği sağlanarak gönderilir.
3. ÖNEMLİ BÖLGE YARALANMALARI
A. BAŞ YARALANMALARI
Trafik kazalarının %70 inde kafa travması meydana gelir sert bir cismin başa yada başın sert bir cisimlere çarpması sonucunda, başta yüzeysel yaralar , kırıklar, beyin sar0sıntıları ve/ya kanamaları meydana gelebilir.
a. Belirtileri
• Başta şişlik, yara , kanama
• Çöken kırık
• Baş ağrısı, baş dönmesi
• Göz çevresinde morluk
• Göz bebeklerinde büyüklük farkı ( biri küçük diğeri büyük )
• Kızarmış yüz
• Deriden hissedilen nabız
• Bulantı – Kusma
• Hırıltılı soğuk alma
• Tam veya yarı felç
• Geçici hafıza kaybı
• Bilinç kaybı, Koma
• Beyin kanaması var ise kulak ve burundan önce sarımsı bir sıvı (BOS)Sonra kan gelmesi
b. İlkyardım
• Uygun pozisyon verilir kan geliyorsa ; kan gelen kulak alta olacak şekilde yan yatırılır, kanama engellenemez
• Baş – Beyine batan cisim varsa asla çıkarılmaz
• Beyin görünüyorsa üzerine temiz bir bez kapatılır.
• Beyin kanaması yoksa baş yara üste gelecek şekilde yükseltilir.
• Kısa sürede sevk edilir. En aza 12 – 24 saat hastanede gözetim altında tutulur.
B. GÖĞÜS YARALANMALARI
Göğüste Açık ve kapalı yara meydana gelebilir. Göğüs bölgesinde yüzeysel yaralar olabileceği gibi kaburga kırıkları sonucu kaburganın göğsü delip dışarı çıkması veya akciğere batması , sıkışma nedeniyle akciğer dokusunda harabiyet görülebilir.
a. Belirtileri
• Yara
• Solunum güçlüğü morarma
• ağzından açık kırmızı, köpüklü öksürükle kan gelmesi
• Kaburga kırığı,batma hissi
• Ağrı
• Şok belirtileri
b. İlk yardım
• Göğüste delici yara var ise bu delikten hava girmesi temiz bez üzerine naylon koyarak veya ıslak bezle elin ayası ile engellenir
• Batan cisim çıkarılmaz
• Kapalı göğüz yarası ise soğuk uygulanır
• Kaburga kırığı sabitlenir (kırıklar ünitesinde anlatılacaktır.)
• Yarı oturur veya oturur pozisyonda sevk edilir.
C. KARIN YARALANMALARI
Trafik kazalarında vurma çarpma ve basınç altında kalmaya bağlı olarak açık ve kapalı karın yaralanmaları meydana gelir. iç organların dışarı çıkması veya organların patlaması ile sonuçlanabilir,
a. Belirtileri
Kapalı karın yaralanmasında
Karında kızarıklık morarma
- Karında setlik
- Şok
- Kusma bulantı
- Karında kramplar
- Susuzluk hissi
Açık karın yaralanmasında
Gözle görülen yara
- İç organların görünmesi veya dışarı çıkması
- Kusma bulantı
- Yaygın ağrı
b. İlk yardım
- Kapalı karın yaralanması ise soğuk uygulama yapılır
- Açık karın yaralanması ve organ dışarı çıkmamış ise yaranın durumuna göre pozisyon verilerek yaranın üzerine temiz bir bez veya şef af naylon kapatılır.
- Eğer organlar dışarı çıkmışsa; kanı, içine sokulmadan yaranın üst kısmına toplanarak temiz ıslak bir bezle kapatılır
- Yara enine ise; sırtiistü yatırılarak baş yükseltilirken dizler bükülür.
Yara boyuna ise; bacaklar birleştirerek ayak gergin tutulur. Her iki pozisyonda da amaç yara kenarlarının birbirine yaklaştırılarak daha fazla organın çıkmasını engellemek ve yarayı korumaktır.
- Kesinlikle ağızdan bir şey verilmez, dudakları ıslatılabilir.
-Kısa sürede sağlık kurumuna gönderilir.