Ruhsal Bozukluklarda Ilaç Sağaltımı-II

**Çiçek** · 02.07.08, 04:57

Atipik Antipsikotik İlaçlar

Klasik antipsikotik ilaçlara göre çok az veya hiç ekstrapiramidal yan etki göstermezler. Ayrıca, klasik antipsikotik ilaçlara göre negatif belirtili şizofrenide üstün etkinlik gösterirler. Bütün bu avantajlarına rağmen kullanımları ; fiyat ve klozapinde olduğu gibi agranülositoz ve epileptik nöbet gibi ciddi yan etkileri nedeniyle oldukça sınırlıdır.

Klozapin: ( Leponex ) 25, 100 mg’ lık tablet formu vardır. Günlük ortalama dozu 300450 mg’dır. Major endikasyonu, geleneksel antipsikotik ilaçlara yanıt vermeyen yada bu ilaçların yan etkilerini tolere edemeyen psikotik, özellikle şizofrenik hastalardır. Standart antipsikotik sağaltımlara yanıt vermeyen hastaların yaklaşık % 30 ’ u klozapin sağaltımına yanıt verir. Düşük dozda ( 25 - 125 mg / gün ) parkinsonizm sağaltımında günümüzde kullanılmaktadır.

Sık görülen yan etkileri sedasyon, taşikardi, konstipasyon, baş dönmesi, hipotansiyon, hipertermi ve sialore’dir. En ciddi iki yan etkisi agranülositoz ve epileptik nöbetlerdir. Agranülositoz, % 1 oranında görülür. Yaş ve dozla ilişkisi bulunamamıştır. Nöbetler doza bağımlıdır, günde 600 mg’ dan fazla klozapin alan hastaların yaklaşık % 14 ’ ünde görülür.

Risperidon: Ülkemizde henüz yoktur. Klasik antipsikotiklere göre, şizofreninin pozitif ve negatif formlarında daha etkili olabileceği düşünülmektedir. 4 - 8 mg / gün risperidon 10 mg / gün haloperidol’e 8 - 16 mg / gün, 20 mg haloperidol’e eşdeğerdir, en etkin dozu 6 mg / gün’ dür. 6 mg / g’ ün altında ekstrapiramidal yan etkileri çok düşükken yüksek dozlarda yan etki artışı görülmektedir. Diğer yan etkileri, sedasyon, taşikardi, prolaktin artışı, kilo alımı ve cinsel yan etkilerdir.

Sülpirid : ( Dogmatil ) 200 mg tablet, ( Sülpir ) 50 mg tablet formları vardır. Ortalama sağaltım dozu 200 - 1600 mg / gün’ dür. Bazı yönleriyle klasik antipsikotiklere benzemekle birlikte, dezinhibitör özellikleri ve sedasyona yol açmaması nedeniyle atipik bir antipsikotik olarak kabul edilmektedir. D2 reseptörlerine seçici bir afinitesi vardır. Negatif belirtilerin ön planda olduğu hastalarda 200 - 600 mg / gün , pozitif belirtilerin baskın olduğu hastalarda 800 - 1600 mg / gün önerilmektedir.

Antipsikotik Tedavide Doz Ve Uygulama: Ortalama doz: 5-20mg/g haloperidole eşdeğerdir. Optimal dozda kullanıldıklarında bütün antipsikotik bileşikler eşit düzeyde etkilidirler. Potans ve yan etkileri bakımından farklılık vardır. Yanıtı artırmak için benzodiazepin, karbamazapin, propranolol, lityum eklenebilir. İlaca yanıtın değerlendirilmesi için en az altı hafta beklenmelidir.

Nörolojik Yan Etkiler

a -) Parkinsonizm: nigrostrital sistemdeki dopamin blokajı sonucu oluşur. % 10 -30 da sağaltımın 5-90. günlerinde görülür. Kadınlarda ve 40 yaş üzerinde sıktır. Bradikinezi, bıradimimi, akinezi, ataraksi, iki taraflı kaba tremor, öne eğik postür, küçük adımlarla yürüme, dişli çark rigiditesi görülür. Sağaltımında antikolinerjik ilaçlar kullanılır.

b - ) Akut Distoni: Bazal gangionlardaki dopaminerjik hiperaktivite sonucu olutur. Genç erkeklerde daha sıktır. Kas kasılmasına bağlı istemsiz hareketler görülür. Ağız, çene, ense ve yüz kaslarında görülür. Tortikollis, okulojir kriz, blefarospazm, trismus, glassofaringeal distoni görülebilir. Sağaltımında parenteral antikolinerjik ilaçlar kullanılır.

c -) Akatizi: Andrenejik dopaminerjik dengenin bozulması sonucu oluşur. Yerinde duramama, oturamama, hareket etme gereksinimi şeklinde görülür. Sağaltımında ilaç dozunun azaltılması, propranolol, benzodiazepinler yararlıdır. Antikolinerjikler yararsızdır.

d - ) Tardiv Diskinezi: Dopamin reseptörlerinin uzun süre blokajı sonucu ortaya çıkan bir aşırı duyarlılık durumudur. Dil, dudak, yüz, ekstremitelerde istemsiz hareketler, perioral kasılmalar, ağır durumlarda bel ve gövdede görülür. Yürüme, konuşma, yeme ve solunum güçlüğü görülebilir. Sağaltımında kolinerjik agonistler, dopamin agonistleri - antagonistleri, benzodiazepin, karbamazepin kullanılır.

e - ) Malign Nöroleptik Sendrom: Sağaltımın herhangi bir döneminde yaşamı tehdit eden, idiyosenkratik bir ilaç reaksiyonudur. Dopamin etkinliğinin birden azalması, kolinerjik etkinliğin birden artması sonucu 24 - 48 saat içinde hızla gelişir. Ateş, terleme, taşikardi, kan basıncı değişiklikleri, konfüzyon, rigidite, konvülzyon, solunum sıkıntısı, rabdomyolizis, böbrek yetmezliği, kardiyo - vasküler kollaps görülür.

Lab: Bk, Hct, BUN, CPK, Kc enzimlerinde artış, kan ve idrarda myoglobin, böbrek yetmezliği bulguları görülür. Kullanılan antipsikotikler derhal kesilmelidir. Sağaltım semptomatiktir.
Diğer Yan Etkiler:

Kardiyovasküler Sistem: İletim zamanını ve refrakter dönemi uzatırlar. EKG’ de QT ve PR aralığında uzama T dalgası düzleşmesi ve ST segment çökmesi görülebilir. ( QT=0.44 sn üzerinde ventriküler taşikardi ve ani ölüm riski ) alfa adrenarjik blokaj nedeniyle ortostatik hipotansiyon, refleks tatikardi görülür.

Hematolojik: Geçici lökopeni görülebilir, sağaltımın ilk üç ayında agranülositoz riski onbinde 5 ’ tir. Ateş, boğaz ağrısı varsa tam kan sayımı yapılmalıdır.

Dermatolojik: Allerjik dermatit, fotosensitivite, ürtikeryal döküntüler, seboreik dermatit, deride gri - mavimsi renk değişikliği görülebilir.

Antikolinerjik: Ağız kuruluğu, görme bulanıklığı, idrar tutukluğu, kabızlık, paralitik ileus, nasal konjesyon, ejekülasyon gecikmesi

Santral Antikolinerjik Etkiler: Atet, midriasis, deride kuruma, idrar retansiyonu, paralitik ileus, konfüzyon, nöbet, ajitasyon, koma.

Endokrin Sistem: Prolaktin salınımında artış, FSH - LH baskılanması, hipo - hipertermi, amonore, galaktore, jinekomasti, kilo artışı, glikoz metabolizmasında bozulma.

Oftalmolojik: Midriasis, akomodasyon bozukluğu, geri dönüşümsüz retinopati( tiyoridazin), kahverengi lekeler, gece görme güçlüğü, kornea ve konjuktivada pigmentasyon.

Gastrointestinal Sistem: Karaciğer işlevlerinde geçici bozulma. Özellikle sağaltımın 2 5. haftaları arasında kolastatik sarılık görülebilir.

Epileptojenik Etki: EEG’ de yavaşlama, epilepsi eşiğinde düşme. Düşük potanslılarda daha çoktur.

Prof. Dr. Yunus Emre Evlice