Türkiye'de Bütçenin Yargı Denetimi

[SERDEM]

Bütçe uygulaması sırasında idari ve adli mahkemeler bütçe gelir giderlerini nasıl denetlemektedir?

• Devlettin yaptığı bir harcamadan dolayı alacaklı bulunanların yetkili mahkemelere başvurmaları ile sağlanabilir. Yetkili mahkeme ya idari bir mahkeme veya adli bir mahkeme olabilir. Eğer bütçe gideri, çoğu zaman olduğu gibi, idarenin idari bir faaliyeti sonucunda ortaya çıkıyorsa, yetkili mahkeme idari mahkemedir. Bir başka deyişle, başvurulacak yargı organları bölge mahkemeleri ile Danıştay’dır. Yetkili mahkemenin adli mahkeme olması halinde idare, sıradan kişilerin sahip oldukları haklardan üstün yetkilere sahip değildir. Bu nedenle de faaliyetlerini denetlemek görev ve yetkisi adli mahkemelere aittir. Bu tür bir gider işlemi dolayısıyla devlet ile alacaklısı arasında bir anlaşmazlık olduğunda, alacaklı olanlar adli mahkemelere baş- vuracaktır. Bütçe gelirleri ile ilgili uygulama sırasındaki denetim, mükelleflerin vergi idaresinin yapmış olduğu her tarhiyata karşı vergi mahkemelerine başvurmaları ile ortaya çıkmaktadır.

Bütçe uygulaması sonrasında Sayıştay bütçe gelir giderlerini nasıl denetlemektedir?

• Sayıştay’da saymanların yönetim dönemi hesaplarının incelenmesi öncelikle Sayıştay denetçileri tarafından yapılır. Denetçiler, gelir ve gider işlemlerinin bütçeye ve kanuna ve diğer mevzuata uygun olup olmamak bakımından inceleyip, uygun görmedikleri işlemleri de muhtıra defterine kaydederler. Denetçiler, hesapları yönetmeliğe göre inceledikten sonra birer rapor hazırlarlar. inceleme sırasında, denetçi bir sorun görürse saymanın yazılı savunması alınıp rapora ekler. Denetçiler incelemeyi bitirince raporları Sayıştay Başkanı’na verilir. Denetçilerin raporları, ilgili Sayıştay dairelerine verilir. Daire başkanlarının ilk yapacakları Sayıştay savcısının yazılı görüşünü almaktır. Sayman hesaplarının Sayıştay dairelerinde yargılanması bitirilince “beraat”,“zimmet” veya “tazmin” kararları verilir.

• Beraat kararı: Bütçe ile ilgili işlemlerden dolayı saymanın, tahakkuk memurunun ve ikinci derece ita amirinin bir ilişiği görülmemiştir, yani tüm hesapların beraatine karar verilmiş, hesaplar aklanmıştır. Zimmet kararı: Saymanın veya diğer sorumlu memurları n kanıtlayıcı belgeleri sunmaması veya sunamaması dolayısıyla devlete karşı borçlu sayılması anlamına gelmektedir. Tazmin kararı: Yasal hataya düşmesi nedeniyle saymanın yaptığı giderin kabul edilmeyerek ödettirilmesi kararı verilmesidir. Verilen karar zimmet de tazmin de olsa, sonuçta sayman veya ilgili diğer memurun para şeklinde bir tazminat ödemesi gerektirmektedir.

Sayıştay’ın verdiği yargı kararları nelerdir? Bu kararlara karşı gidilebilecek yasal yollar var mıdır?

• Sayıştay’ın verdiği kararlara karşı gidilebilecek 3 kanun yolu vardır. Birincisi Sayıştay’ın verdiği tüm kararlara karşı başvurulabilecek temyiz yoludur. ikincisi ise Sayıştay Kanununda belirtilen bazı özel nedenlerde başvurulabilecek yargılamanın iadesi yoludur. Üçüncüsü ise karar düzeltilmesidir.