 Türkiye'de Bütçenin Yasama Denetimi
Bütçe uygulaması sırasında TBMM bütçe gelir giderlerini nasıl denetlemektedir?
Uygulama sırasındaki yasama denetimi iki genel denetim yolları ile yapılan yasama denetimi, özel denetim yolları ile (Sayıştay raporları aracılığıyla yaptığı denetim ve TBMM’nin Plan ve Bütçe Komisyonu aracılığıyla yaptığı denetim) yapılan yasama denetimini kapsamaktadır. Genel denetim yolları, Meclis’te soru, gensoru, genel görüşme, Meclis araştırması, Meclis soruşturması gibi yollardır. Özel denetim yollarından ilki, Sayıştay raporları üzerinde yapılan denetimdir. Sayıştay, mali yıl içinde vize ettiği belgeler ve diğer işlemler ve yolsuzluklar hakkında raporlar hazırlar ve bu yolla TBMM’ni bilgilendirebilir. Bu yollar meclis bütçe uygulamasını denetleme olanağına kavuşur. TBMM’nin Plan ve Bütçe Komisyonu aracılığıyla yaptığı denetim ise, harcamalarla ilgili kanun tasarıları ve tekliflerinin, ek ve olağanüstü ödenek tekliflerinin ve ödenek aktarma isteklerinin görüşülmesi sırasında yapılır.
Sayıştay TBMM’nin denetimine nasıl yardımcı olmaktadır?
Yasama organının bütçeyi denetlemesinde, onun adına teknik incelemeleri yapan ve bunlarla ilgili raporlar hazırlayan Sayıştay’ın önemli yararı olmaktadır. Sayıştay Yasama organının bütçeyi denetlemesini kolaylaştırdığı belge Genel Uygunluk Bildirimi olarak adlandırılmaktadır. Genel Uygunluk Bildirimi Kesin Hesap Kanunu tasarısının verilmesinden başlayarak en geç 75 gün içinde TBMM’ne sunulması anayasal zorunluluktur. Sayıştay bu bildirimi hazırlarken, saymanların idare hesaplarından, bakanların gider kesin hesaplarından ve hazine genel hesabından yararlanır ve arasında uyumu araştırır.
Yasama organının bütçeyi siyasi anlamda aklama veya aklamamasının sonuçları nelerdir?
Yasama organının mali yıl başında hükümete vermiş olduğu yetkiyi nasıl kullandığının, yine yasama organınca denetlemesi de gerekir. Bu denetim Kesin Hesap Kanunu Tasarıları üzerinde yapılır. Kesin Hesap Kanun Tasarısı öncelikle Plan ve Bütçe Komisyonu’nda görüşülür. Komisyon, görüşmelerini tamamladıktan sonra Kesin Hesap Kanunu tasarısını Meclis Genel Kurulu’na sunar. Genel Kurul’da, Kesin Hesap Kanunu tasarısını görüşerek karara bağlar. Karar kesin Hesap kanun Tasarısının kabulü şeklinde ortaya çıkarsa, hükümetin bütçe uygulaması aklanmış olur. Ancak Genel Kurul’da alınan karar her zaman olumlu olmayabilir. Yani tasarının reddedilmesi ile, Yasama organınca verilen yetkilerin hükümetçe iyi kullanılmadığı sonucuna varılmış olacaktır. Bunun siyasi sonucu ise, hükümetin istifa etmesi gereğidir.
Türkiye’de bütçenin denetimi genel olarak nasıl değerlendirilebilir?
Bütçe uygulamasının idari, yargı ve yasama denetimi ile ilgili değerlendirme de varılan sonuçlar şöyle özetlenebilir;
• Bütçe içinde olması gereken bazı gelir, gider ve borçlanma işlemleri kayıt dışındadır ve dolayısıyla denetlenememektedir.
• Kamu kesiminde yer alan kuruluş sayısının çok fazla olması denetimi zorlaştırmaktadır.
• Aşırı sıkı tutulan bürokratik süreçten kaçmak isteyen kuruluşlar, malî işlemlerini bütçe dışında sürdürmeye yönelmektedir ki bu denetimi engellemektedir.
• Belirli gelirlerin belirli giderlere tahsis edilmesiyle zorunlu olan bazı hizmetlerin yapılamaması, malî disiplinin ortadan kaybolmasıdır.
• Bir başka sorun, yarı-malî işlemlerden kaynaklanmaktadır. Bu işlemler, bütçeye gelir ya da gider kaydedilmemekte yani gizli kalmaktadır ki bunun doğal sonucu denetlenememeleridir. Ayrıca TBMM denetim sürecinin dışında kalmaktadır.
• Bütçe ödenekleri belirli hedeflere ve ölçülebilir amaçlara göre verilmemektedir. Bunu sonucu ise bütçe performans sonuçlarının çıkarılamamasıdır.
• idari denetim sürecinde, denetim elemanlarının soruşturma raporlarının yeteri kadar değerlendirilmemesi ve dikkate alınmamasıdır.
• Devlet muhasebesinin kapsamı oldukça dar kalmaktadır.
• Bütçe uygulamasında avans ve kredi işlemleri yaygınlaşmıştır. | 
Benzer Konular 
