Tulum Nedir - Tulum Hakkında Bilgi - Tulum Özellikleri - Tulum Türleri

[ASYA]

Tulum Hakkında Bilgi
Tulum Özellikleri
Tulum Nedir
Tulum Resimleri


Tulum Anadolu'nun kuzeydoğusunda karadenizin güzel kentleri Rize, Artvin ve Erzurum illerinde kullanılan nefesli bir halk çalgısının adıdır. Trakya bölgesi, Balkan yarımadası ve İskoçya'da kullanılan gaydadan en önemli farklı pes sesleri kontrol edebilen boruya sahip olmamasıdır.


Tarihçe

İskoç gaydasının atası olan gayda-tulum benzeri nefesli sazların Romalılar tarafından Anadolu veya Trakya üzerinden kıta Avrupasına taşındığı teorisi genelde kabul görmektedir. 17. yüzyılda bölgeye gelen Evliya Çelebi seyahatnamesinde "dankiyo tulum sazı" ve "Sazende-i dankiyo düdüğü" olarak tanımladığı enstrumanı Trabzon yakınlarındaki halkın icat ettiğini bildirmiştir. Bununla birlikte Antik Yunanca olup "Hayvan derisinden yapılmış torba" anlamına gelen dankiyo kelimesi bugün neredeyse hiç bilinmediği gibi dini sebeplerle ya da küçükbaş hayvancılığın terkedilmesiyle unutulmuştur . 1923 mübadelesine kadar Rumlar tarafından özellikle Maçka ve Kuzey Gümüşhane'de (Krom, Santa, İmera) yoğun olarak kullanılmaktaydı. Yine 1900 lü yıllara kadar Araklı Karadere vadisindeki Hemşinli orjinli köylerde çalınmakla beraber günümüzde sadece halk tarafından eskiden çalındığı bilinmektedir. Bunun yanı sıra Bayburt' un kuzeyinde yer alan ve Trabzon' a komşu olan bazı köylerde kullanılmaktadır. 1970'lere dek Holo boğazı köylerinde de çalındığı bilinmekte, kemençenin bazı parçaları çalmak için tulum gibi akort edildiğinden Trabzon folklorunda etkisi sürmektedir. Çayeli ilçesinden doğuya doğru Rize'nin Pazar, İkizdere'nin Bazı Köyleri , Ardeşen, Çamlıhemşin, Fındıklı ve Artvin'in Arhavi, Hopa, Borçka,Yusufeli,Şavşat,Meydancık belde Murgul ilçelerinde ve Gürcistan sınırında geleneksel olarak çalınır. Artvin'in iç bölgelerinde Gürcüler tarafından da geleneksel enstruman olarak kullanılmakta. İç bölgelerde Tatos dağları sınırından itibaren yerini davul-zurnaya bırakmaktadır.



Yapısı

Tüyleri temizlenmiş çebiç adı verilen oğlak derisinden delik yerleri bağlanıp, gövde bölümü elde edilir ön ayaklardan birine lülük, birine de nav takılarak yapılmaktadır Geleneksel olarak boynuzdan yapılan navlar günümüzde ahşaptır ve içine yöresine göre zimbon (Trabzon), çimon/çibu (Rize)[9]adı verilen kamıştan yapılan komalı-pentatonik sipsi yerleştirilmektedir. Lülükten dudula adlı ağızlıktan üflenerek şişirilen enstrumanda sıkışan hava nav içinde bulunan zimbona gelir ve bırada parmaklar sayesinde istenilen ses elde edilir.


Akort

"B - si" "A -la" "G -sol" karar seslerinde akort edilen ve komalı pentatonik bir enstruman olup tek oktavlık ses rengine sahiptir.



Etimoloji

Türkçe tulum "deri kap". 13. yüzyıl öncesinde ilk olarak Hakaz lehçesinde tulug formunda tespit edilmiştir


Terminoloji



Çeşitli dillerde tulum terminolojisi:

Tulum (Türkiye)
Dankiyo, zimpona (Pontus Rumcası)
Guda (Lazca)
Gayda (Bulgarca, Türkçe Trakya'da)
Gajde (Makedonya)
Parakapzuk (Ermenice)
Gudastviri (Gürcüce)
Chiboni (Gürcüce Acaristan ve Artvin'de)
Shuvyr (Çerkez)
Sahbr, Shapar (Çuvaş Türkçesi)
Duda (Macarca)
Tulug (Azerice)
Sabouna (Yunanca)


Tulum Resimleri