Erzurum Barları

**Kedi** · 18.05.10, 18:20

Erzurum Barları

erkek barlar - kadın barlar - erzurum - bar

ERZURUM BARLARI:
Baş Bar, Tikine Barı (Dikine Bar), Sekme Barı, Hoşbilezik Barı, Kürdün Yaymanı Barı, Daldalan Barı, Aşırma Barı, Dello Barı, Nari Barı, Kürt Barı, Temirağa Barı, Bitlis Barı, L'vik Barı, Hozan Dağı Barı, Tortum Barı... Her birinin ayrı havaları ve bazılarının türküleri vardır. Adların sonundaki Bar kelimesi birliktelik anlamıyla sadece dans demek olduğu için bu oyun adları, mahallinde eksiz olarak bazen kısaca da kullanılırlar: Hoşbilezik, Sekme gibi. Kimisi de Anadolu'nun başka taraflarında Halay, oyun ekleriyle vardır: Düz Bar, Düz Halay, Düz Oyun, Düz Horan gibi ki, tertipçe aralarında bölge uzaklığı nispetinde hasıl olmuş görülen farklara rağmen geçmişteki şekil birliğini buluşturmak üzere karşılaştırılarak incelenmeleri de doğru olur. Yani "genel olarak" oyun anlamındaki ek tabirler birer genel etiket olup dil modaları halinde geç asırlarda becayişe uğramışlar, meselâ Düz Yallı, Düz Raks denildiği bile olmuştur. Buna göre bütün eklerin yerini günün birinde "dans" etiketi tutarak meselâ Düz Dans denilebileceği akla gelir. Bütün önem özel adlarda ve onların etimolojilerindedir. Bazı çeşitlerin geç yüzyıllardaki Türk tertiplerinden olduğunu adlardan anlamak herkes için kolaydır. Meselâ, Temur Ağa Barında Temurtaş Paşa'nın adı yaşatılmıştır. Bu paşanın ünü cidden çok müessir (etkili) bir şekilde Erzurum folkloruna sinebilmiş görünüyor. Paşa'nın Telli Nig'r isminde bir gözdesi varmış ve hakkında şöyle demiş:
Demirim, aslım Türk işi
Seninle kuram savaşı
Koy Nig'r'ı kurtar başı
Git Köroğlu kıymam sana
Elbet Köroğlu'nun da cevabı hazır, o da söylemiş, söylemiş de neticede dayatıvermiş; "Koymam sana Nig'r'ı Temurtaş Paşa". İşte bu söz çarpışması kılıçlarla dans halinde oynanır. Hançer Barı da dilber bir kadın için döğüşen iki sevdalının hikâyesiymiş.
Görülüyor ki dikkatle derlenmesi gerekecek oyun rivayetleri "yalnız Artvin'de 60'tan fazla oyun çeşidi yaşadığı" gibi günlük rakamlara inhisar etmemektedir. Menşe rivayetleri daha sabit kalabileceği halde, aynı Artvin'de meselâ üç yüz yıl önce belki de 300 oyun çeşidi bile vardı! Menşe rivayetleri yaşatıcı manevi gücüyle tarihle de bazen beslenebileceğine göre, bu işin üzerine düşülmelidir. Her yerin oyun sayıları yıldan yıla azala azala günün birinde maazallah (Allah saklasın) sıfıra müncer olmasın. Şimdiki halde Erzurum oyunda en zengin ve gürbüz kalan bölgelerimizden biridir.
Bütün davul zurnalı Türk sıra oyunları gibi Erzurum'dakilerin de ana örnekleriyle Horasan tarafından ilk sahipleri elinde gelmişliğini en başta "aksak tartımlar" yüz yıllardır davul zurnalarla haykırıp durmuş, oyalı adımlar her inancı topraklara işleyip sindirerek mıhlamıştır. Bunların tümüne birden ister Bar de, ister Halay de, ister Alay, Yallı, Depki, Horan, Raks, Oyun yahut Türkçe'nin en alt tabakasında yatan Büyi'yi diriltebilerek öyle de, bunlardan her hangi birisi "genel etiket"ten başka bir şey sayılmayacaktır. Hoşbilezik Oyunu desen de olur, Hoşbilezik Dansı desen de olur. Karslılar hoş bir yol tutmuşlar: Bar, Halay, Yallı, Oyun, Horan etiketlerinin hepsini kullanıyorlar. Esasen bar denilince sadece Sıra oyunu gibi inhisarlı (sınırlandırılmış) bir mana anlaşılmaz. Kelime, dans demektir. Erzurumlular raks dememek ve oyunun ikinci anlamlarındaki iltibasa (karışıklığa) meydan açmamak üzere Bar etiketini tercih ettiler. İlk fatihlerin bütün Türk dünyasındaki en eski göreneğe göre "büyi" demiş oldukları pek tabiî idi. Anadolu'nun en eski Türkçe metinlerinde XVI. yüzyıla kadar bu tabir ve büğmek (raksetmek) fiili vardır. Şimdiki bükmek, bükülmek fiilleri asılda aynı şeydi her halde.
Erkek Barları arasında taşradan gelmeliği anlaşılan (fakat yerli zevke göre düzene çekilmiş olan) Tanzara, Köçeri (Koç eri), Köroğlu gibi çeşitler de yer aldığı gibi, çoğu türkülü olan bölge kadın oyunları da gelenektendir: Üçak, Kosalama, Tatyan.
Çoğunlukla bilinip en çok oynanan Barlar, Hoşbilezik, Dello, Timurağa, Hançer Barı, Köçeri ve Köroğlu'dur. Bunlardan Köroğlu kılıçlarla oynanır. Hançer Barı ellerinde hançer bulunan iki kişi tarfından yürütülür: Bazı marifetli oyuncular sekiz on hançerle, hem de her parmağında bir bıçak döndürerek oyun gösterirlerdi.
Sabit tertipli her sıra oyununun bir değişmezliği bulunduğu halde, figür ve hareketleri zamanla ufak tefek katım veya kesintilere uğramış, çocukluktan ihtiyarlığa kadar bu küçük değişimler gözle görülüp zamanımızda anlatılmış geçen yüzyıllar adına da bu bilgiden istintaçlarda (sonuç çıkarmalarda) bulunulabilmiştir. Bilhassa başka şehirlere yayılışta her sıra Barı daha da farklı haller edinmiştir. Öyle ki, meselâ Erzurum'daki Hakk'ri Barı'nı oradan gelme saymaktan ziyade Erzurum'un oraya ismen bir ithafı addetmek daha doğru olur .
Barlar düğün, millî bayram, Hıdırellez, Nevruz gibi günlerde, hafta tatillerinde, özel gece toplantılarında oynanır. Şehrin Köşk, Abdurrahman Gazi, Kavak, Cirit Meydanı gibi mesire yerlerinde yazın bu Barları çevirenler sık sık görülür. Köşk'te hemen her gün Kavak'ta eskiden cumaları, şimdi Pazar günleri, ziyaret günleri Türbe'de aşağıdaki dere boyunda takım takım oyuncular görülür. Öyle ki, bazen on, onbeş davul zurnanın yer yer çaldıkları duyulur. Birkaç oyundan sonraki fasılada (arada) davulcu, davulu yere yatırıp kucağına alarak parsa toplamağa bakar. Deri üstüne önce oyuncular para atar, sonra seyircileri dolaşır. Eğer birisinin şerefine oynamışlarsa, parayı o kimse verip, oynayanlarla seyirciler artık bir şey vermezler.
Barlar, Erzurum'a civar vilayetlere hemen tamamen geçerek, nispeten kolay öğrenilenleri oralarda revaçta kalabilmiştir. Bunların başta gelenleri Hoşbilezik, Dello ve Timurağa'dır. Civar şehirler arasında en çok Dello ve Köçeri rağbettedir. Bunlar oralarda hem daha kalabalık sıralarla, hem de farklıca figürlerle yürütülürler.
Dello ile Timurağa bir ara ihmale uğrar gibi görünmüşlerdi. Fakat, Meşrutiyet'ten sonra tekrar parladı. Öbürlerinden fazla gün görür oldular. Balkan Harbi, I. Dünya Harbi ve Mütareke yıllarının türlü gaileleri (sıkıntıları) arasında heves ve neşe, tabiatiyle kırıldığından oyunlar epey ihmale yüz tuttu. Oyuncular hayli azalmıştı. Böyle zamanlarda oyun cephedeki asker arasındadır. Her hangi en küçük dinlenmenin fırsatını kollayan Erzurum delikanlıları Barlarını çevirerek ruhlarını dinlendirmeye can atarlardı. Düğünlerde oyunu idare edecek Barbaşılar o yıllarda güç bulunur olmuştu. Düğün sahibi mevcutları araştırıp hususi davet ve ricalarla güçlükle düğün yerine getirtebilirdi. Yarım asır öncelerin ünlü barbaşıları hâlâ yaşlılarca ad ve hüviyetleriyle anılıyorlarmış. İstiklâl Savaşı'nın taze sevinci ve zaferlerin neşesi Barları yeni baştan canlandırdı. Cumhuriyet devrinde rağbet daha da arttı. Hevesliler, oyunlu müsamereler çoğaldı. Ankara'nın ora oyunlarına ilgi gösterir olması ve festivallerde kazanılan derecelerin üstelenmesi canlanışı büsbütün körüklemişlerdir.
Aşşahdan Gelirem (aşağıdan geliyorum), Kavak, Çift Beyaz Güvercin, Atın Üstünde Eğer ve Bir Taş Attım Çekile gibi türkülü kadın oyun çeşitleri ile, erkeklerin Sekme ve Aşırma adlıları gibiler yine başkadır, Bar değillerdir.

Erkek Barları
1- Baş Bar: Açık oynanır güftesi oynanır.Bestede başlangıç ve son ayrı olmak üzere iki tür müzik vardır. Hüseyni makamındadır.Boyun Dadaşın, ağır başlı, zevk ehli, eğlencede laubalilikten ziyade ağır başlılık ve vefakarlı olduğunu ifade eder.
2- İkinci Bar (1.Aşırma): Kapalı barlardandır. Güftesi yoktur.Hüseyni makamında bestesi yapılmaktadır.Dadaşların birbirlerine gönülden gönüle bağlı, müttenit ve mütesanit olduklarını ifade eder.
3- Sekme (Tikine): Güftesi yoktur.Hüseyni makamındadır.Dadaşın yerine göre çok hareketli, fakat şuurlu ve müşterek sonuca ulaşma ifadesini temsil eder.
4- 2.Aşırma: Güftesi yoktur.Hüseyni makamındadır.Dadaşların harpte ve sulhte hareket halinde, iş hayatında birlik ve beraberlik içinde olduklarını ifadde eder.
5- Nari: Güftesi vardır açık bardır.Hüseyni makamındadır.Dadaşın zevk-i selim, aşk sevgi yaşantılarının ecdattan gelen hasletlerini çevreye aktarma duygularını sembolize eder. Sözleri:
hey nari hey nari bacadan gel bacadan hey nari hey nari, işliğin alacadan. hey nari hey nari? ben seni alcağım, hey nari hey nari, bacadan gel bacadan
6- Dello:İki türlü müziği vardır.Oyunu da iki türlü oynanır. Birinci kısma, ikinci kısma Bitlis dellosu denir.Kapalı bardır.Dadaşın en hareketli ve ritmik oyunlarından birisi olan dello da, dadaşların hep birden bir komut altında ileri saldırı ve ani olarak geriden gelen tehlikeye karşı mukabelede bulunma hasletine sahip bulunduklarını kompoze eder.
Erzurum'da Kemah'tan delloy delloy delloy can, yar gelir oynamaktan delloy delloy delloy can, kızın parmağı şişmiş delloy delloy delloy can, def çalıp oynamaktan delloy delloy delloy can, Erzurum ovasında delloy delloy delloy can, gül açar yaylasında delloy delloy delloy can, kız yanağın al olmuş delloy delloy delloy can, güzeller arasında delloy delloy delloy can, Erzurum iki yoldur delloy delloy delloy can, biri sağ biri soldur delloy delloy delloy can, kız Allah'ın seversen delloy delloy delloy can, ne sağ et nede öldür delloy delloy delloy can.
7- Koçeri:İki motif halinde oynanamaktadır.Birinci kısmın figürü ayrı, ikinci kısmın figürü de ayrıdır.Ayni, zamanda her kısmın figür besteleri de ayrı ayrı özelliktedir.Hüzzam makamındadır.Birinci kısım kapalı, ikinci kısım açıktır.Adından da anlaşıldığı gibi dadaşları savaşa gönüllü katıldığını ve kahramanca dövüşmeden zevk aldıklarını sembolize etmektedir.Güftesi yoktur.
8- Temirağa: Açık bardır. Güftesi yoktur.Hüseyni makamındadır.Temirağa adlı ritmik oyunları ile meşhur bir dadaştan alındığı rivayet edilen bu bar, cesaret ve kahramanlığı ifade eder.
9- Tamzara: Güftesi yoktur.hüseyni makamındadır. Yarı kapalı, yarı açık oynanmaktadır. Bu oyun Erzurum köylerinde, şehirde olduğundan başka figürler ilavesiyle oynanmaktadır.Dadaşın kafa ve beden güçlülüğünü ifade etmektedir.
10-Tavuk Barı:Açık oynanır. Hüseyni makamındadır.
un elerler eleğinen, işim dönen feleğinen, eşin kızlar mezerimi, altı saplı küreğinen. un elerler bakır teşte, felek benim derdim deşme, kız oğlana meyil vemiş, sevdadır oy dile düşme. un elrler ince mince, felek sormaz halin nice, el aleme rüsvay oldum, yar peşinden gide gide.
12- Çingeneler: Açık oynanır. Güftesi yoktur.Rast makamındadır.Çingene alemlerini taklit karakterinde bir oyundur.
13- Uzundere: Açık oynanır. Güftesi yoktur.Hicaz makamındadır.
14- Daldalar: Kapalı oyunlardandır.Hüseyni makamındadır. Güftesi vardır.
daldalar daldalar daldan aşağı, saçları dökülmüş belden aşağı daldalar daldalar dalım yok benim, sineme saracak yarim yok benim. daldalar daldalar dalım yok benim, sineme saracak yarim yok benim. daldalar daldalar daldırdın beni, bir buse vermedin kandırdın beni. daldalar daldalar can Temir ağa, bir ayak üstüne dön Temir ağa.
15- Yayvan: Bu oyun iki kısım halinde oynanmaktadır.Bu iki çeşit figürler birleşerek bir bütün teşkil ederler. Birinci kısım kapalıdır.Dadaşlar hüseyni makamında olan müzikle YAYVAN barını oynarlar.Bu barın bitiminde içlerinden ikisi ortaya çıkar diğerleri kenarlarda tablo teşkil eder. Ortadakiler Köroğlu oyunu oynarlar. Bu oyunda pala ve kılıç kullanılır.Hücuım ve müdafa figürleri çok canlı ve heyecan vericidir.Hamasi bir oyundur.
16- Hançer Barı:İki kişi ile oynanır.Hüseyni makamındadır. Son bölümünde melodi ve ritm değişir. Birinci kısımda dello halindeki dadaşlar, ikinci kısımda birbirlerini affederek kusuru bağışlama ve hoş görülük ruhu içinde, neşeli gösteri oyunları ile devam ederler.Böylece oyun biter.

Kadın Barları
Erzurum kadın barları da erkek barları gibi kapalı veya açık olarak oynanmaktadır. Genellikle def, mey ve gıranata gibi ince saz aletleri kullanılır.
1-Kavak: Kız ve gelinlerin elele tutarak oynadıkları bir bardır.
ben bir kavak yol üstünde biterem. gelen geçenlere gölge ederem, ırğalanma kavalk seni budaram,budar budar odun eder yakaram. güneş vurmuş boz tepenin başına, yeni girmiş onüç ondört yaşına,pulli yazma örtmiş kulam başına, ırğalanma kavak seni budaram,budar budar odun eder yakaram.
Oyunu sonuna doğru müzik daha hareketli çalınır, ritm hızlanır ve oyun biter.
2- Çift Beyaz Güvercin: Açık ve kapalı karma bir bardır.Güftesi vardır. Hüseynii makamındadır.Çalgı ve oyuncuların türkü şeklinde seslendirdikleri güftesiyle müşterek oynanır.
çift beyaz güvercin olsam, çadırın başına konsam, güzellere yoldaş olsam, çirkinlerden uzak dursam, gel gel karanfilli gelin, eli deste güllü gelin beli ipek şallı gelin.karanfiller oymak oymak,hiç olur mu yare doymak, ağzın şeker dilin kaymak.gel gel karanfilli gelin, eli deste güllü gelin, beli ipek şallı gelin.karanfil buldum derede,sordum evleri nerede, ha burada ha şurada, gel gel karanfilli gelin, eli deste güllü gelin beli ipek şallı gelin. 3- Çember: Çember oyunu aynı ekip tarafından oynanır hüseyni makamındadır. Çalgılarda değişiklik yoktur.Güftesi vardır.
atın üstünde eğer,bilmem ağam ne geyer,altında beyaz gömlek,üstünde kutnu yelek, (nakarat) çember bastım yol açtımkırmızı güle dolaştım,değme güle konmazkençakır dikene düştüm
4- Döne: Ayni ekip tarafından oynanır hüseyni makamındadır.Güftesi yoktur.Bir ileri bir geri oynandığı için ayrıca adına dönerde denir.
5- Nari: Aynı ekip tarafınadan oynanır.Hüseyni makamındadır.Söylenerek ve çalgı refakatinde oynanır.
hey nari hey nari bacadan gel bacadan hey nari hey nari, hey nari hey nari, ben seni alcağım,hey nari hey nari, bacadan gel bacadan
6- Çarşıda Üzüm Kara: Aynı ekip tarafından oynanır.Güftesi vardır.Çalgılar aynıdır.
ah çimene gel çimene gel gül oğlan, çimen çiçek deste biçek, çit yelekli gül oğlan. ah çimene gel çimene gel gül oğlan, çimen çiçek deste biçek çit yelekli gül oğlan. elim boş yüzüm kara,çimen gel çimene gel gül oğlan çimen çiçek deste biçek çit yelekli gül oğlan
7-Sallama: Aynı ekip tarafından oynanır.Güftesi yoktur.Yalnız çalgılarla oynanmaktadır.
8-Mendilimde kişmiş ile badem var: Ekip ve çalgılar aynıdır.Güftesi vardır.
mendilimde kişmiş ile badem var, usul söyle köşelerde adam var. seni benden beni senden eden var, bağdat yolu hor göründü göründü, gurbet bana dar göründü göründü. baltayı vurdum bayıra, suyu bağladım çayıra,ben giderem gurbet ele, mevlam seni gayıra. bağdat yolu hor göründü göründü, gurbet bana dar göründü göründü.

9-Tortumun Eğmeleri: Ayni ekip tarafından oynanır hüseyni makamındadır. Güftesi vardır.
tortumun eğmeleri, ağam yar paşam yar,beğenmem düğmeleri di gel gel. yarim yelek yaptırmış ağam yar paşam yar, ben olim düğmeleri di gele gel. kavurma koydum tasa ağam yar paşam yar, doldurdum basa basa di gel gel.benim yarim çok güzel ağam yar paşam yar, azıcık boydan kısa di gel gel. bu gün ayın onudur ağam yar paşam yar, yüküm buğday unudur di gel gel evliye gönül verme ağam yar paşam yar , eve gider unudur di gel gel
10-Aşşahtan Gelirem: Ayni ekip tarafın dan aynı çalgılarla oynanır.Hüseyni makamındadır.Güftesi vardır.
aşşahtan gelirem yüküm eriktir,eriğin dalları delik deliktir,bir emmim kızı var teze feriktir. gelme ecel gelme üç gün ara ver, galdır bu sevdayı götür yare ver.
gelme ecel gelme üç gün ara ver,üç günden ne çıkar beş gün ara ver, al benim selamımı götür yare ver (nakarat)
aşşahtan gelirem yüküm üzümdür, üzmün dlları düzüm düzümdür.bir emmim kızı var iki gözümdür.
11-Köylü Kızı: İki kişi tarafından oynanır bir köylü kızının günlük yaşantılarını yansıtan taklidi bir oyundur.Güftesi vardır.
köylü kızı inek sağar le le le köylü kızı hem sağıyor hem oynuyor vay lelele köylü kızı köylü kızı un eliyor le le le köylü kızı hem eliyor hem oynuyor vay le le le köylü kızı köylü kızı yün eğirir le le le köylü kızıhem eğirir hemde oynar vay le le le köylü kız köylü kızı çayda gezer le le le köylü kızı hem geziyor hem oynuyor vay le le le köylü kızı köylü kızı süt pişirir le le le köylü kızıhem pişirir hem taşırır vay le le le köylü kızı köylü kızı yün darıyor le le le köylü kızı hem darıyor hem oynuyor vay le le le köylü kızı
12-Delikız: Erzurum'un tek karma barıdır.Bir bayan ve bir erkek tarafından oynanır.Temsili bir sahne oyununa benzer.Rivayete göre bedenence sakat aklı müvazenesi bozuk bir kızın, kocaya verilmesi vaadiyle kendisine oynatılan oyudur.
erkek: deli kız sinin geliyor kız: sinide neler geliyor erkek: koluna halhal geliyorkız: haniya niye gelmedierkek: geldi de geri döndüler kız: ne gusurumu buldularerkek: koluna çolak dedilergurbanız olim bir bahın hayraniz olim bir bahın haniya bunun çolaği erkek: deli kız sinin geliyor kız: sinide neler geliyorerkek: ayağan kalloç geliyor kız: haniya niye gelmedi erkek: geldide gri döndülerkız: ne gusurumu buludularerkek: ayağan topal dedilerkız: kurbanız olim komşular heyranız olim komşular haniya bunun topali
Karşılıklı beste ve güfte karışımı söylenen sözlerle ritmik hareketlerin temsili halleri bağlantı halinde devam ettirilir.Her söylenen cümle iki kez tekrar edilir. Çalgı, def, mey veya davul-zurnadır.

Konu Bilgileri
	Konu Başlığı Erzurum Barları	Konudaki Cevap Sayısı 0
	Şuan Bu Konuyu Görüntüleyenler	Görüntülenme Sayısı 2203

Benzer Konular
Konu	Konuyu Başlatan	Forum	Cevaplar	son Mesaj
Erzurum Cami Ve Mescitleri - Erzurum İli Camileri - Erzurum İli Mescitleri	Kedi	Erzurum	1	18.08.15 15:53
Erzurum Şehrinin Adı - Erzurum Şehrinin Mitolojik Hikayesi - Mitolojide Erzurum Şehri	Kartal	Genel Kültür	0	03.08.14 01:40
Erzurum Sağlık Sosyal Güvenlik Kurumu Merkezi Adresi ve Telefonu - Erzurum SGK İletiş	Goeben	Erzurum	0	13.09.12 00:05
Erzurum Sağlık Turizm Merkezleri - Erzurum Kaplıcaların Adresleri	ASYA	Tatil/Gezi Rehberi	0	12.05.12 23:12
Taşpınar Köyü Muhlis Koçal Ve Necmi Çakıcı İlköğretim Okulu Ilıca Erzurum - Erzurum	Pelince	Anaokulu - İlköğretim	0	15.12.11 04:53

Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir)