Jeokimyasal Çevrim - Jeokimyasal Çevrim Nedir

[SERDEM]

Jeokimyasal Çevrim - Jeokimyasal Çevrim Nedir

Jeokimyasal çevrim, kayaçların atmosfer etkisiyle ufalanarak nasıl dağıldığını ve parçacıklar halinde taşınarak nasıl biriktirildiğini göstermektedir. Böylece biriken tortullar sıkışarak tortul kayaçları oluşturur. Tortullaşmanın sürmesi durumunda kayaçlar daha derinlere gömülür. Bunların üzerlerindeki basınç ve ısı etkisi arttıkça başkalaşıma uğrarlar, daha da derinlerde eriyerek magma haline gelirler. Magma yanardağ püskürmeleri sonucunda yeryüzüne çıkar ve burada katılaşarak yeni kayaçları oluşturur.



Kayaçların ve minerallerin oluşumu sırasında kimyasal elementler çeşitli süreçlerden geçer. Bir dizi aşamadan oluşan bu süreçlere jeokimyasal çevrim denir. Çok uzun yıllardan bu yana yapılan araştırmalar sonucunda jeokimyasal çevrimin nasıl işlediği anlaşılabilmiştir.
Bir kayaç yerkabuğunun derinliklerinde olmadığı sürece akarsuların, rüzgârın ve buzların etkisiyle aşınarak ufalanır. Geçen milyonlarca yıl içinde yavaş yavaş toz haline gelerek erir. Kuvars gibi bazı mineraller akarsularla taşınarak sonunda kuma dönüşür. Amfiboller, mikalar ve feldispatlar gibi bazı başka mineraller de yarı yarıya parçalanıp suyla birleşerek kil minerallerini ve killi çamurları oluşturur. Bunlar deniz diplerinde tortullar halinde birikir.
Tortulların milyonlarca yıl boyunca üst üste çökelmesiyle oluşan tortul katmanlarının kalınlığı birkaç kilometreyi bulur. Bu tortulların zamanla sıkışıp kayaçlaşmasıyla şeyi ve kumtaşı gibi tortul kayaçlar oluşur. Tortul kayaçların üzerlerindeki ağırlığın etkisiyle iyice sıkışıp ısınarak değişime uğramasıyla da başkalaşım kay açları ortaya çıkar. Yerkabuğunun 8 kilometreden daha derin bölgelerinde oluşan başkalaşım kayaçlarının başlıca örnekleri arduvaz ile kuvarsittir. Yüksek basıncın ve sıcaklığın etkisi sürdükçe, kayaç değişmeye devam eder. Bu kimyasal değişiklikler sonucunda yeni mineraller oluşur ve yüzeydeki kayaçlar başkalaşım şistleri ile gnayslara, derinlerdeki kayaçlar ise eriyerek magma denen sıcak bir sıvıya dönüşür.
Bazen bu magma kütlesi yerkabuğundaki çatlakların arasından kendine yol bularak yüzeye çıkar ve soğuyup katılaşarak korka-yaç'ları oluşturur. Sonunda, yüzeydeki kayaç iyice aşındığında onun hemen altındaki yeni oluşmuş korkayaç açığa çıkar ve aynı etkenler bu kez yeni kayacı aşındırarak parçalamaya başlar. Böylece bir jeokimyasal çevrim tamamlanmış ve yeni bir çevrim başlamış olur. Eğer arada tortul kayaçlar ya da başkalaşım kayaçları yüzeye çıkmışsa çevrim daha kısa sürede tamamlanır.