Dikkat Sorunu Olan Çocukların Eğitimi

Sınıfta çocukların dikkatlerini toplayamamalarının birçok nedeni olabilir. Örneğin çocuk görsel olarak aşırı duyarlı olabilir. Camdan gelen parlak güneş ışığı ya da panodaki canlı renkler bu çocuğun dikkatini dağıtabilir. Kokulara duyarlı başka bir çocuk ise öğretmenin parfümü ya da hayvanların bulunduğu bir kafes yüzünden dikkatini dağıtabilir. Sese aşırı duyarlılık da benzer sonuçlar doğurabilir. Örneğin motor sesi gibi alçak frekanstaki seslere duyarlı çocuklar ders boyu bu sesi duyarlar. Öncelikle bu çocukları daha az rahatsız olacakları bir ortama çekerek dikkatlerini toplamalarına yardımcı olabiliriz.

Diğer taraftan akranlarına göre daha az reaksiyon veren ve bir ses duyduklarında odaklanamayan çocuklar olabilir. Genellikle sese ya da kendilerine dokunulduğunda cevap vermezler. Kendi dünyalarında yaşıyor gibidirler.

Bireysel farklılıklar

Unutulmamalıdır ki gelişimsel sorunları olan çocukların problemleri birden fazla olabilir. Örneğin duyarak algılama sorunu olan çdcuk kendine verilen birden fazla yönergenin sadece bazılarını duyar ve diğerlerine cevap vermiyor ya da ona göre davranmıyor gibi gözükebilir.

Görerek ve alan hissi ile kavrama ve işleme problemleri olan çocuklarda da dikkat ve konsantrasyon problemleri yaşanabilir. Bu problemi olan çocuğun gözlüge ihtiyacı yoktur. Sadece gördüklerini düzenlemede güçlük çekmektedir. Örneğin bu çocuğun odasında bir şey saklarsanız çocuk odanın her tarafına bakmaktansa sadece belli yerleri arar. Bu çocuklar bazen aşırı odaklanabilirler bazen de hiç odaklanamazlar. Duyduklarıyla gördüklerini ilişkilendirmekte güçlük çekerler, bu okumayı ve dikkati toplamayı etkiler ve bu yüzden dikkatleri kolayca başka alanlara dağılır.

Motor hareketleri planlama ve sıralama güçlüğü olan çocuklarla da dikkat problemi yaşanabilir. Bu güçlük karmaşık hareketleri planlama ve sıralamada, düşünceleri sıralamada kendini gösterir. Bu probleme genellikle algı güçlüğü problemlerinden daha sık rastlanır. Örneğin giyinmeye çalışan bir çocuk düşünelim. Bu eylem için 10 basamak gerekli olabilir. Sıralama ve düzenleme güçlüğü olan bir çok bir arada 3-4 basamağı yapabilir ve arkadan başka bir şeye yönelebilir. Diğer bir deyişle başkalarının düşünmeden otomatik olarak yaptığı bir şeyi yapabilmek için bu çocuk her basamağı düşünmek zorundadır.

Dikkati farkedebilmek

Dikkat birçok faktörün bir arada çalışabilmesiyle ortaya çıkar. Eğer dikkati oluşturan nedenleri tek bir neden olarak görürsek ya da dikkati dağıtabilecek farklı nedenleri görmezden gelirsek farklı yöntemlerle kendi kendilerine yardımcı olmayı öğrenebilecek çocuklara önce biz yardımcı olamayız. Bu yüzden farklı farklı çocuklarda bu sorunu yaratan nedenleri anlamaya çalışmalıyız. Ve her çocuğa kendi gereksinim duyduğu alanda destek olabiliriz.

Daha yakından bakarsak

Dikkatini veremeyen çocukların bazıları kendi içlerine dönük ve hayal aleminde gibidir bazıları ise aşırı hareketli ve saldırgan olabilirler. İlginç olan aşırı hareketli olan çocukların temas, ses ve hatta bazen acıya karşı az hareketli olmalarıdır. Bu çocuklar duyulara gereksinim duyarlar ve bu uyarıcılar için hareket ederler. Kendi içlerindeki hareket güdüsünü doyurmak için sürekli hareket etmek isterler. Diğer taraftan kendi içsel hareket hislerine karşı gelmek isteyenler de hareket etmekten hoşlanmazlar. Bu çocuklar çok atlayan zıplayan çocuklar değildir.

Ayrıca endişe ve korku da çocuklarda aşırı hareketlilik ve dikkatsizlik yaratabilir. Bazıçocuklar ise çevrelerindeki ilaçlara, yiyeceklere ve kimyasallara duyarlı olabilir. Yüksek ses, hareket ve karışıklık çocuklara aşırı bir yük bindirebilir. Her durumda bireysel olarak o çocuğun dikkat probleminin tam olarak neden kaynaklandığının bulunması gerekir.

Veli ve uzmanlarla birlikte çalışma

Birlikte çalışmada öğretmenler ve veliler anahtar durumdadır. Çünkü çocuğu en iyi onlar tanır. Çocuğun hangi durumlarda, sadece okulda değil evde ve arkadaşlarıyla iken ne yapıp ne yapmayacağını onlar bilir. Diğer uzmanlar da çocuğun güçlü ve zayıf yanlarının belirlenmesine ve bunların anlaşılmasına yardımcı olabilirler. Çocuk psikiyatrı ya da psikoloğu çocuğun bilgiyi algılama ve işleme güçlüklerine bakabilir, aile dinamiklerini inceler, endişenin rolünü araştırabilir ve öneriler getirir.

Dikkat Eksikliği/Bozukluğu Sendromu

Şu ana kadar Dikkat Eksikliği/Bozukluğu Sendromu olarak adlandırılan sorunun nedenini oluşturan bir genetik faktör ya da nörokimyasal faktör belirlenememiştir. Araştırmalarda da tek başına ayrıştırılabilen bir neden bulunamamıştır. Belki de sorun birden fazla faktörün bir araya gelmesiyle oluşmaktadır. Bütün bu soruların cevapları hala bulunmamış olduğu için karşılaştığımız dikkat ve gelişim sorunları ile ilgili benimseyebileceğimiz yaklaşımda kendi kendimize şunu sormalıyız: Çocuğun hangi fonksiyonlarında güçlüğü var? Motor hareketler ve sıralama mı? Söyleneni anlaması mı? Seslere ve temasa cevap vermesinde mi? Hep hareketlilik aramasında mı? Böylece her çocuğa kendi gereksinim duyduğu alanda yardımcı olabiliriz.

Güçlü tarafları öne çıkarma

Problemlere çözüm olarak bir tek şeyi gösterebilmek çok çekicidir. Ancak bir çocukta Dikkat Eksikliği/Bozukluğu Sendromu olduğuna karar vermek ve ilaç tedavisine yönelmek bizim altta yatan diğer güçlü tarafları ortaya çıkarmamıza engel olabilir. İlaç tedavisi bazı çocuklara yardımcı olur bazılarına olmaz. Öncelikle çocuğun altta yatan güçlü taraflarını ortaya çıkararak nasıl bir gelişim göstereceğini görebilirsiniz. Ondan sonra ilaç tedavisinin yararlı olup olmayacağına karar verebilirsiniz.

Diyelim ki bir çocukta tipik bir planlama ve düzenleme/sıralama sorunu var. Okula gitmeye hazırlanırken arka arkaya neler yapması gerektiğini unutuyor. Bu durumda görselleştirme egsersizleri ile arkadan gelecek hareketi hatırlatma çok yararlı olabilir. Bunun için anne baba çocukla birlikte her gün oturup ertesi gün okulda neler olacağını, güzel şeyleri zor şeyleri, çocuğun nelerden hoşlanıp nelerden hoşlanmayacağını konuşurlar. Bundan önce genellikle serbest oyun ile başlamak çocuğun güvenini yerleştireceği ve genel bilişsel/duyuşsal becerilerini arttıracağı için yararlıdır. Bu aktivitenin yararı anne baba ve çocuk için birlikte yarın olacakların bir senaryosunu sanki televizyondaymış gibi gözlerinin önüne getirebilmektir. Bu görselleştirme sayebinde çocuk yarın için daha iyi hazırlanabilir ve yapması gerekenleri sıralamayı öğrenebilir.

Başka bir örnekte çocuk dışarı çıkmak istiyorsa ve yine sıralama/düzenleme güçlüğü varsa onun dışarı çıkma isteği ve motivasyonunu kullanarak çıkmadan önce bazı şeyler yapmasını isteyebilirsiniz. Bu sayede planlamayı, sıralamayı ve daha dikkatli olmayı öğrenebilir.

Onlarla etkileşim biçiminizi çocukların gereksinimlerinize göre ayarlayabilirsiniz. Örneğin duyma algılama sorunu olan çocuklarla hızlı hızlı konuşmakla onlara ulaşamazsınız. Sakince ve yavaş sesle kısa bölümlarla konuşursanız dikkatlerini toplamalarına yardımcı olabilirsiniz. Ayrıca bu çocukların çoğunun görsel tarafları güçlü olduğu için onlara hem sözel hem görsel olarak yaklaşabilirsiniz. Örneğin bir şeyi hem gösterip hem de ismini söyleyebilirsiniz.

Hareketleri sözcükleri ve görselleri birlikte kullanabileceğiniz diğer çocuklar da görsel algı bakımından zayıf ama duyarak algı bakımından güçlü olan çocuklardır. Özetle öncelikle kuvvetli olan bir alanı bulup bunu araç olarak ve pekiştirme ve motivasyon için kullanabilirseniz çocukların dikkat sorunlarını aşabildiklerini göreceksiniz. Bütün zamanınızı bir güçlüğün düzeltilmesine harcayacağınıza zamanınızın yarısını var olabilecek birden fazla güçlü alanın geliştirilmesine yönelik olarak harcaya bilirsiniz. Böylelikle çocuk kendi doğal marifetlerini kullanark ve daha da geliştirerek kenidne güvenini kazanacaktır.

Kaynak: Stanley I. Greenspan, M.D., the author of The Child with Special Needs, is a clinical professior of psychiatry, behavioral sciences, and pediatrics at the George Washington University Medical School.

Early Childhood Today Dergisi