Türklerde Çağlara Göre Cümle Yapısı Nedir? - Cümle Yapısı Hakkında Göktürk Yazıtları

[ASYA]

Türklerde Çağlara Göre Cümle Yapısı Nedir? - Cümle Yapısı Hakkında

Göktürk Yazıtlarında bin kadar sözcük varken Ahmet CaferoğluEski Uygur Türkçesi Sözlüğü'nün üçüncü baskısında 7500 sözcük olduğunu vurgulamaktadır. Bunların içinde Mani Buda gibi dinlerin etkisiyle girmişyabancısözcükler elbette vardır. Divan-ı Lugat-it-Türk'teki sözcük sayısı da ondan az değildir. Yine içinde İslâmiyetin etkisi ile girmiş Adapça Farsça sözcükler vardır. Ferit Devellioğlu'nun 1970 basımı Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat'inde Ek'iyle birlikte 65.000'den fazla yalnız Arapça Farsça sözcük ve tamlama bulunur. Bu rakamda Türkçe ile Batıdillerinden geçme sözcükler yoktur. Bu rakam Türklerin Araplar Farslar ile 600 yıllık dil etkileşimini belgeler.

Türk Dil Kurumunun 1998 basımı Türkçe Sözlük'ünde bugünkü Türkçede kullanılan ortalama 75.000 sözcük yer almaktadır. Bu bir iki sözlük karşılaştırması Türkçenin- özellikle düzyazıdaki sözvarlığı hakkında bir fikir vermektedir.

Göktürkçede cümle yapısıgenellikle basit olmakla birlikte kısa birleşik cümleler de bulunur. Uygur Türkçesinde Budist din kitaplarının etkisi ile cümle başı edatlarında zarf tümleçlerinde artışvardır. Bu cümle yapısınıuzatır. Çevirinin doğal sonucu olarak devrik cümlelere sıkça rastlanır. Böylece cümleler hareketlidir ve sık değişebilir. KarahanlıTürklerinin İslâmiyeti kabul etmesinden sonra anlatım diline Arapça sözcükler girdi ve Karahanlı Türkçesindeki söz varlığı arttı. Sözvarlığı içinde Arapça birçok bağlaç da vardır ve bu bağlaçlar yazılı anlatımın cümlelerini uzatır. Bu durum Osmanlıca ile yazılan düzyazı örneklerinde sayfalarca süren cümlelerin oluşmasına neden oldu. Sebk-i Hindî akımında yazılıanlatım dilinin bilmece gibi gizemli olması cümleleri de uzatmıştır. 18. yüzyıldaki yerlileşme akımı ile başlayan anlatım dilinde sadeleşme hareketinin dikkati çeken ilk özelliklerinden biri de cümle yapısının basitleştirilmesi ve kısalmasıdır. Tanzimat döneminde Batıya yöneliş ve gazete çalışmaları ile cümle yapısı biraz kısaldı.

Cumhuriyet sonrasıdilde öze dönülmüştür. 1928'deki harf devrimi 1932'de Atatürk'ün çabaları ile kurulan Türk Dil Kurumunun çalışmaları sonucunda düzyazı anlatım dili ve cümle yapısı sadeleştirilerek bugünkü duruma getirilmiştir.