 Merkez Bankacılığı-Para Teorisi Ve Pol
Merkez bankacılığı: Dünyadaki ilk merkez bankası 1668 ‘de kurulan İsveç merkez bankası (sveriges riksbank) dır. Dünyada oluşturulan ikinci merkez bankası 1694 YILINDA kurulan İngiltere merkez bankası (bank of England)dır.
Türkiye de merkez bankası (T.C. merkez bankası )1930 yılında kurulmuştur.
Euro alanı: 12 ülkenin oluşturduğu 1999 yılı başından itibaren kaydı olarak 2002 yılı başından itibaren de nakit olarak bu ülkeler kendi paralarını çekerek Euro adı ile bilinen para kullanılmaya başlamıştır
Euro sistem: Avrupa merkez bankası ve Euro kullanan birlik üyesi ülkelerin merkez bankalarının birlikte oluşturdukları sistemdir.
Avrupa merkez bankası sistemi: Eurosistem ile birlikte Euro bölgesinde bulunmayan ülkelerin merkez bankalarının oluşturduğu sistemdir.
Not: Avrupa birliğine üye oldukları halde Euro bölgesine dahil olmayan ülkeler DANİMARKA İNGİLTRE VE İSVEÇ dir. Bu ülkelere kendi ulusal para politikalarını oluşturma olanağı verilmiştir.
Not: Osmanlı bankasının banknot çıkarma imtiyaz ve tekeline sahip bulunuyordu. Hükümetin imtiyaz süresi içinde kâğıt para çıkarmamayı ve başka kurumlara yetki vermemeyi kabul etmiştir.
Merkez bankalarının fonksiyonları:
a)Para piyasalarında istikrarı sağlama: Bir merkez bankasının üslendiği en önemli görevlerdendir. Ülkelerdeki para sistemlerini kontrol ederek istikrarlı bir şekilde çalışmasını sağlamaktır.
b)Bankaların bankası olma: Ticari bankacılık sisteminin müşterilerini sunduğu hizmetlerin benzerlerinin merkez bankası tarafından ticari bankalara sağlaması anlamına gelmektedir.
c)Likiditenin son kaynağı olma: Merkez bankaları finansal sistemdeki panikleri önlemede önemli rol oynar.
d)Devletin bankacılığını yapma: Bir mali kurum olarak devletin fonlarını toplama tutma aktarma ve bu fonlardan ödemelerde bulunma işlemlerini gerçekleştirerek devletin bankerliğini yapar.
Türkiye de merkez bankacılığı:
a)Osmanlı dönemi: 1847 yılında “bankı dersaadet” adıyla Osmanlı imparatorluğu ilk defa dış ödemeleri düzenleme işlevini üstlenen bir banka kurdu.
b)Cumhuriyet dönemi: Merkez bankası kurulumu ancak 1930 yılında gerçekleşmiştir.
Türkiye de merkez bankasının kurulmasında etkili olan faktörler.
• Düyun-u umumiye ye dâhil olan ülkelerin de ekonomik kriz içinde olmaları
• Bankanın kurulması için uzunca bir hazırlık dönemi geçirilmesi.
• Her ülkenin bir merkez bankasına sahip olma görüşünün dünyada yaygınlık ve geçerlilik kazanması
• Ülkede bir merkez bankası oluşturulmasına ilişkin fikir birikiminin bulunması.
Efektif: ekonomik birimlerin fiilen banknot ve bozuk para olarak ellerinde tuttukları yabancı paradır.
Bankanın pay senetleri:
A Grubu pay senetleri: Devlete ait pay senetleri
B Grubu pay senetleri: Milli bankalara ait pay senetleri
C Grubu pay senetleri: Diğer bankalara ve imtiyazlı şirketlere ait pay senetleri
D Grubu pay senetleri: Türk ticari işletmelerine ve Türk uyruklu gerçek kişilere ait pay senetleri
T.C merkez bankasının örgüt yapısı
1)Hissedarlar genel kurulu
2)Banka Meclisi
3)Para politikaları kurulu
4)Denetim Kurulu
5)Başkanlık
6)Yönetim komitesi
7)Şubeler teşkilatı
Not: 1211 sayılı kanunda 2001 yılında yapılan değişiklikle merkez bankasının yapamayacağı işler arasına konulan bir madde ile “banka hazine ile kamu kurumu ve kuruluşlarına avans veremez ve kredi açamaz hazine ile kamu kurum ve kuruluşların ihraç ettiği borçlanma araçlarını birincil piyasadan satın alamaz.”
Merkez bankasının bağımsızlığı: İki boyutu vardır.
Politik bağımsızlık: Siyasi otoritelerin ya da toplumdaki diğer baskı gruplarının etkisinde kalmaksızın serbestçe karar almasını ifade etmektedir.
Ekonomik bağımsızlık: İzlenecek hükümet politikalarına kredi verilmesi ya da diğer biçimlerde destek verilmesi konusunda hükümetten gelen taleplere direnebilmeyi ifade eder.
Not: TBMM kontrolünde devletin payının artırılması PLANLI DÖNEMDE olmuştur.
Açık piyasa işlemleri:
• Türk lirası karşılığında menkul kıymet kesin alım satımı
• Geri satım vadi ile alım( repo) işlemleri
• Geri alım vadi ile satın alım ( ters repo) işlemleri
• Menkul kıymetlerin ödünç alınıp verilmesi
• Türk lirası depo alınması ve verilmesi( anlaşma süresi 91 günü geçemez)
Özet
Merkez bankalarının ortaya çıkış nedenlerini ve merkez bankacılığının gelişim sürecini açıklaya bilmek: merkez bankasını temel görevi ülkedeki para miktarını kontrol etmek olan kurum şeklinde tanımlamak mümkündür.
Her ülkede merkez bankacılığı görevini yerine getiren kurumun örgütlenmesi farklı biçimlerdedir. Bazı ülkelerde merkez bankası tamamıyla merkez bankası niteliğindeyken bazılarında bir kısmı devlete ait bazılarında ise devletten bağımsız bir kurum niteliğindedir.
Bir merkez bankasının yerine getirmesi gereken fonksiyonları ve bunların ekonomik açıdan önemi: merkez bankasının üstlendiği fonksiyonlar ülkeden ülkeye farklılık gösterilmesine karşın modern bir merkez bankasının yerine getirilmesi beklenen dört ana fonksiyondan söz edile bilir. Para piyasalarında istikrarın sağlanması, bankaların bankası olarak hizmet görmesi, likidenin son kaynağı olarak görev yapması, devletin bankacılığını yapması.
Ülkedeki finansal sistemin yapısı ülkenin içinde bulunduğu ekonomik durumunun yarattığı şartlar ve ihtiyaçlar merkez bankalarının üstlendiği fonksiyonların zaman içinde değişmesine neden olmaktadır. Bir merkez bankasının geniş bir görev alanına sahip olması üstlenilen temel fonksiyonların yerine getirile bildiği açısından tartışılan bir konudur. Bu nedenle son yıllarda ortaya çıkan eğilim bir merkez bankasının asli görevinin fiyat istikrarını sağlamak olması gerektiği şeklindedir.
Türkiye de merkez bankasının kurulmasını ve merkez bankacılığı anlayışındaki yapısal dönüşümleri ve TC merkez bankasının günümüzdeki yapılanmasını görev ve yetkilerini açıklaya bilmek: TC merkez bankası 14.1.1970 tarihinde kabul edilip 26.1.1970 tarihinde yürürlüğe giren 1211 sayılı kanunla günün ve planlı ekonominin koşullarına göre yeniden organize etmiş görev ve yetkileri düzenlenmiştir. 1211 sayılı yasa 2001 yılında çok önemli değişiklikler geçirmiş ve merkez bankası organizasyonu görev ve yetkileri konusunda para politikalarının yürütülmesi açısından tekrar düzenlenmiştir.
TC merkez bankasının temel amacı fiyat istikrarını sağlamaktır. Banka fiyat istikrarını sağlamak için uygulayacağı para politikasını ve kullanacağı para politikası araçlarını doğrudan kendisi belirler. Banka fiyat istikrarını sağlama amacıyla çelişmemek kaydı ile hükümetin büyüme ve istihdam konularını destekler.
Merkez bankalarının bağımsızlığı kavramının anlamını üstünlük ve sakıncalarını anlaya bilmek: merkez bankasının bağımsız olması gerektiğini savunanlara göre en önemli gerekçe bağımsız bir merkez bankası aracılığı ile para politikasının enflasyonist yanlılığını engellene bilmesidir. Merkez bankasının bağımsızlığına karşı çıkanlar ise bir ülke para politikasının kimseye karşı sorumluluk taşımayan bir seçkinler grubunun kontrolünde yürütülmesinin demokratik olmadığını savunmaktadır.
Merkez bankasının bağımsızlığının iki boyutu vardır. Politik bağımsızlık ve ekonomik bağımsızlık.
Bunlardan politik bağımsızlık siyasi otoritenin veya toplumdaki diğer baskı gruplarının etkisinde kalmaksızın serbestçe karar ala bilmesidir.
Ekonomik bağımsızlıksa izlenecek hükümet politikalarına kredi verilmesi veya diğer biçimlerde destek sağlanması konusunda hükümetten gelen taleplere direne bilmeyi ifade eder.
Not: merkez bankası bağımsızlık indeksi bağımsız bir merkez bankasının gerçek yaşamda ne tür etkiler yarattığını değerlendirmek için geliştirilmiştir.
Not: Merkez bankacılığını özel bankalardan ayıran özellik özel ekonomik birimlerle çok az sayıda işlem girmesi temel olarak ticari bankalar ve devletle ilişki içerisinde bulunması nedeni ile normal ticari bankacılıktan ayıran bir faaliyet konumundadır. | 
Benzer Konular 
